«تجسس» مانند بسيارى از اصول ديگر استثنائاتی دارد. مثلا سازمان اطلاعات در هر حكومتى وظيفه دارد كشور را از شرّ توطئه های دشمن حفظ كند، در این شرایط و براى حفظ مصالح کشور، بايد با سوء ظن به تجسّس پرداخت. یا سازمان بازرسی ادارات، موظف به نظارت بر اعمال كارمندان مى باشد. و یا در مسائل سرنوشت ساز شخصی، مانند انتخاب همسر، به يقين تجسّس و تحقيق لازم است. بی شک اين موارد از موضوع تجسّس حرام خارج است. ولی باید دقت کنیم تا از هرگونه افراط و تفریط در این مساله دور بمانیم.

ياران امام على(ع) از سه گروه تشكيل مى شدند؛ گروهى از آنان مخلصان و مؤمنان حقيقى و فداكار و جان بركف بودند كه همچون پروانگان، گِرد شمع وجودش مى گشتند و چشم بر امر و گوش بر فرمان داشتند. گروه ديگر نادان هايي بودند كه از درك مقام امام(ع) و شرايط زمان و مكان عاجز بودند و گروه سوم كينه توزان لجوجی بودند كه به حيف و ميل اموال مسلمين در عصر عثمان خو گرفته و از على(ع) نيز همان را مى خواستند و جز به مقام و ثروت نمى انديشيدند و همه جا كارشكنى مى كردند و بسيارى از آنها جاسوسان معاويه در كوفه بودند.

وقتی حبیب بن مظاهر از کوفه گریخت و شبانه خود را به کربلا رسانید به امام حسین(ع) عرض كرد: در اين منطقه تيره اى از بنى اسد زندگى مى كنند، اگر اجازه مى دهى با آنان صحبت كنم كه براى يارى تو به كربلا بيايند. امام موافقت فرمود؛ حبيب نيمه شب خود را به آنان رساند و آن ها دعوت حبیب را پذیرفتند اما جاسوسان خبر را به عمر سعد رساندند و او لشکری چهارصد نفری را به سوی آن ها فرستاد. در نزديكى فرات، دو گروه به يكديگر رسيدند و جنگ سختى در گرفت، تعدادى از قوم بنى اسد كشته شدند و بقيه متوارى گشتند.

هنگامی که امام برای جنگ با معاویه آماده می شد، بعضی از سران قبائل و افراد وابسته به خاندان هاى بزرگ کوفه، به امام خیانت کرده و معاویه را ترغیب به جنگ با امام(ع) کردند و قول دستگیری و ترور امام(ع) را به معاویه دادند. خیانت«عبیدالله بن عباس» فرمانده سپاه امام(ع) و پیوستن او با هشت هزار نفر به معاویه، باعث تضعیف بیشتر روحیه سپاه ایشان شد. این عوامل و فتنه انگیزی جاسوسان و مزدوران معاویه در لشکر امام(ع) باعث متفرق شدن سپاه و حمله آن ها به خیمه امام شد و امام(ع) را مجبور به صلح کرد.