در روايات تعبيرات روشنى از رابطه ميان بعضى از مصائب با امور تربيتى وجود دارد كه از طريق عقل و آيات قرآن تأييد شده است. امام على(ع) مي فرمايد: «خداوند بندگان خويش را به هنگامى كه اعمال بد انجام مى دهند، با كمبود ميوه ها و جلوگيرى از نزول بركات و بستن درهاى گنج هاى خيرات به روى آنان، مبتلا مى سازد تا توبه كاران توبه كنند و آنها كه بايد دست از گناه بكشند خوددارى نمايند و پند پذيران پند گيرند و...». همچنین می فرماید: «بلا براى ظالم ادب است و براى مؤمن آزمايش و براى انبياء درجه و براى اولياء كرامت است».

بی شك بخشى از حوادث ناراحت كننده، اثر مثبتى در بيداری انسان از خواب غفلت و نجات او از چنگال خودكامگى دارد. در واقع وفور نعمت، قدرت حكومت و برخوردارى از سلامت، چنان انسان را مغرور مى سازد كه به كلى خود را فراموش کرده و همه مواهب را از خود دانسته، و زندگى را جاودانى مى پندارد. انسان در اين حال به موجود خطرناكی تبديل می شود که اگر مشکلی برای او پيش نيايد، زندگى خود را تباه مى سازد. اما گروه انسان های بسیاری از این حوادث پند گرفته و به اصلاح خویش می پردازند و این فلسفه مهم و قابل ملاحظه ایی است.

قرآن در آيات فراوانى با صراحت، بخش عظيمى از مصائب را نتیجه اعمال نادرست انسان می داند تا آنجا كه لحن بعضى از اين آيات جنبه عموم دارد و تمام مصائب را شامل مى شود. مانند این آیه که می فرماید: «آنچه از نيكى به تو مى رسد، از طرف خداست و آنچه از بدى به تو مى رسد، از سوى خود توست». همچنین می فرماید: «فساد در صحرا و دريا بخاطر كارهايى كه مردم انجام داده اند آشكار شده است» و... در واقع مصائب، نتيجه اعمال خود انسان ها است و به تعبير ديگر اعمال به عنوان سبب و مصائب به عنوان مسبَّب ذكر شده است.

بر اساس آیات قرآن، بخشى از مصائبى كه دامن گير انسان مى شود مجازاتى است كه بر طبق استحقاق آنان از ناحيه خداوند صادر مى شود و اين، در مورد افرادى است كه مرتكب گناهانى شده اند كه يا به قدرى شديد است كه هم مستوجب عذاب دنيا و آخرت است و يا در حدى است كه تنها با مجازات دنيا شستشو مى شود و در واقع لطفى است از ناحيه خدا بر اين گروه. در واقع مجازاتِ دنيا از منظر خداپرستان و معتقدين به عدل الهى واقعيت دارد؛ ولى براى كسانى كه از سرچشمه آن ناآگاهند ممكن است آن، مصيبتی دردناك تلقى شود.