در روايات تعبيرات روشنى از رابطه ميان بعضى از مصائب با امور تربيتى وجود دارد كه از طريق عقل و آيات قرآن تأييد شده است. امام على(ع) مي فرمايد: «خداوند بندگان خويش را به هنگامى كه اعمال بد انجام مى دهند، با كمبود ميوه ها و جلوگيرى از نزول بركات و بستن درهاى گنج هاى خيرات به روى آنان، مبتلا مى سازد تا توبه كاران توبه كنند و آنها كه بايد دست از گناه بكشند خوددارى نمايند و پند پذيران پند گيرند و...». همچنین می فرماید: «بلا براى ظالم ادب است و براى مؤمن آزمايش و براى انبياء درجه و براى اولياء كرامت است».

طبق آیات 44 و 45 سوره قلم و برخی روایات، گاهی خداوند براى مجازات بندگان سرکشی که امیدی به بازگشتشان نیست، در مقابل گناهانى که انجام مى دهند به آنها نعمت مى بخشد، آنها تصور مى کنند این لطف الهى است که به خاطر شایستگى، شامل حالشان شده! و لذا در غفلت فرو مى روند، اما ناگهان خداوند آنها را مى گیرد و از میان نعمت به کام عذاب فرو مى فرستد. این همان«عذاب استدراج» است که دردناکترین شکل عذاب است.