امام علی(ع) در بیان اوصاف حضرت مهدی(عج) می فرماید: «او حكمت را باهمه آدابش در برگرفته، و آن را به خوبى شناخته، و همواره در جستجوى دانش است، حكمت و دانش براى او گمشده اى است كه همواره در جستجوى آن است و نيازى است كه پيوسته در طلب آن است، او به هنگامى كه اسلام غروب كند همچون شترى كه از راه رفتن بازمانده، بر زمين قرار گرفته و سينه به آن چسبانده، پنهان خواهد شد، او باقيمانده اى از حجّت هاى خداست و جانشينى از جانشينان پيامبران اوست».

پيامبر(ص) و ائمه(ع) درباره  فائده امام غائب فرموده اند: شیعیان در دوران غيبت، از امام بهره مى‏ گيرند، همان گونه كه از خورشيد پشت ابرها استفاده مى‏­کنند. در این تشبیه، خورشید دو نوع نور افشانی دارد؛ مستقيم و غير مستقيم. در نور افشانى مستقیم، اشعه های خورشيد به خوبى ديده مى ‏شود ولى در تابش غير مستقيم، ابرها مانع نور مستقیم هستند، اما آثار حیات بخش خورشید اعم از  توليد گرما، رويش و رشد گياهان و... وجود دارد. شیعیان نیز اشعه های معنوى وجود امام را از پشت ابرهاى غيبت دریافت می کنند.

ایشان با وجود همه فشارها و كنترل های حكومت عباسى، يك سلسله فعاليت هاى سياسى، اجتماعى و علمی انجام ‏ داده اند. مانند؛ تبيين انديشه صحيح اسلامى در دفاع از آيين اسلام و ردّ اشكال ها و شبهات، ايجاد شبكه ارتباطى با شيعيان مناطق مختلف از طريق تعیین نمايندگان، فعاليت هاى سرّى سياسى، حمايت و پشتيبانى مالى از شيعيان به ويژه ياران خاص، تقويت و توجیه عناصر مهم شيعه در برابر مشكلات، استفاده گسترده از آگاهى غيبى براى جلب منكران امامت و دلگرمى شيعيان و بالاخره آماده سازى شيعيان براى دوران غيبت.

امام هادى(ع) و امام عسكرى(ع) نسبت به پیامبر(ص) و امامان قبل از خود، به صورت محسوس ترى مردم را با موضوع غیبت امام آشنا و افكار را براى پذيرش آن آماده مى‏ كردند. امام هادى(ع)، اقدامات خود را نوعاً توسط نمايندگان انجام مى‏ داد. امام عسكرى(ع) با وجود تأكيد بر تولد حضرت مهدى(ع) او را تنها به شيعيان خاصّ نشان مى‏داد و از طرف ديگر تماس مستقيم شيعيان با خود را روز بروز محدودتر می کرد، به طورى كه حتى در خود شهر سامرّاء به مراجعات و مسائل شيعيان از طريق نامه يا توسط نمايندگان خويش پاسخ مى‏ داد.