در اصل تقدير اختلاف و تناقضى وجود ندارد؛ ولى ممكن است علم و آگاهى نسبت به تقدير مختلف باشد؛ لذا تنها كسى كه از تقدير ازلىِ امور و مجارى آن آگاه است و آنچه را در لوح محفوظ آمده مى داند، خود خداوند است؛ اما آنچه در دو سوره «دخان» و «قدر» آمده، به معناى نزول تقدير و توزيع آن است، نه اصل تقدير؛ زيرا خداوند به علم ازلىِ خويش، تقدير همه امور و مجارى آن را مى داند، ولى در شب قدر آنچه مربوط به يكسال است را نازل مى كند و در اختيار امام عصر(ع) قرار مى دهد؛ لذا از يك سو تقدير ازلى است نسبت به هستى و از سوى ديگر، تقدير شب قدر است نسبت به يك سال. با اين توضيح، جايى براى طرح شبهه تناقض ميان آيات ياد شده باقى نمى ماند.

ممکن است از تعبیر امام علي(ع) در نهج البلاغه چنین به نظر برسد که آدم(ع) مجبور بود راه نافرمانى را بپيمايد، ولی با کمی دقت متوجه می شویم خداوند مى دانسته، آدم(ع) از روى اختيار اقدام به چنين كارى مى كند، به همين دليل، بعد از اين كار مورد مؤاخذه قرار می گیرد و از بهشت اخراج می شود. بدیهی است هیچگاه انسان به خاطر کاری که مجبور باشد مواخذه نمی شود پس علم ازلى خداوند، هيچ گونه تضادّى با اختيار انسان ندارد.

علم ازلی خداوند به اعمال ما، با مختار بودن انسان منافات ندارد. حتی جبریون نیز آدمکشی و میگساری و ... را بر اساس اراده شخص دانسته و او را شایسته مجازات می دانند. انسان در برخی امور مانند گردش خون و تولّد و مرگ اختیار ندارد و در برخی امور مانند برداشتن چاقو و نوشیدن و خوردن اختیار دارد و هر یک از افعال ما با خصوصیّتى که در خارج دارد براى خداوند از ازل معلوم بوده است، یعنى خداوند از نخست مى دانست که فعل معیّنى در لحظه خاصّى با کمال اختیار و آزادى از ما سر مى زند.

خداوند به بشر عقل، اراده و اختيار داده و راه سعادت و بدبختى را به او شناسانده؛ لذا جز ما کسى طرّاح و سازنده سرنوشت ما نيست و علم او از آينده ما، کوچکترين لطمه اى به اختيار و آزادى ما نمى زند. آیا کسی علم استاد دلسوز نسبت به قبول نشدن شاگرد تنبل کلاس، را دلیل شکست وى می داند؟ یا سهل انگارى و درس نخواندن خودش را؟ حتی خود معتقدین به جبر نیز اگر سخنن توهين آميزی بشنوند، مجبور بودن توهين کننده را به دست فراموشى سپرده، فورا متخلّف را به کيفر کردار خود مى رسانند.