کتاب «جمل العلم و العمل»، یا «جمل العقائد» کتابی است در زمینه اصول دین و احکام شریعت در مذهب تشیع که توسط ابوالقاسم علی بن حسین موسوی معروف به سید مرتضی علم الهدی (355 ق ـ 436 ق) تالیف شده است. این کتاب یکی از مشهورترین کتاب‌های سید مرتضی به شمار می رود و در عین اختصار در بردارنده مهم ترین مباحث کلام و فقه شیعه در نیمه نخست قرن پنجم می باشد که مبنای بسیاری از کتاب‌های قرون بعدی قرار گرفت.

«صَعِید» یعنی تمام چیزهائى که سطح کره زمین را پوشانیده، اعم از: خاک، ریگ، سنگ و غیره. «طَیِّب» به چیزهائى گفته مى شود که با طبع آدمى موافق باشد و هر چیز پاکیزه را نیز«طیّب» مى گویند؛ زیرا طبع آدمى ذاتاً از اشیاء ناپاک متنفر است. از اینجا روشن مى شود که: خاکِ تیمم باید کاملاً پاک و پاکیزه باشد.

در دست زدن بر خاک و کشیدن به پیشانى و پشت دست ها دو فایده مهم وجود دارد: 1) اخلاقی؛ زیرا با این کار تواضع و عبودیت حاصل می شود. 2) بهداشتی؛ زیرا خاک خاصیت پاک کنندگی دارد و از بین برنده آلودگى ها است.

در آیین اسلام دستور داده شده در موقع دسترسى نداشتن به آب، به جاى غسل و وضو، بر خاک تیمّم کنند. برخلاف آنچه تصوّر شده، خاک تمییز و پاک، در مقابل میکروب ها مصونیّت داشته و غالب میکروب ها نمى توانند در خاک به زندگى خود ادامه دهند؛ بلکه خاک دشمن سرسخت آنهاست و دیر یا زود شرایط زندگى آنها را از بین مى برد.