آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

کتاب «جمل العلم و العمل»، یا «جمل العقائد» کتابی است در زمینه اصول دین و احکام شریعت در مذهب تشیع که توسط ابوالقاسم علی بن حسین موسوی معروف به سید مرتضی علم الهدی (355 ق ـ 436 ق) تالیف شده است. این کتاب یکی از مشهورترین کتاب‌های سید مرتضی به شمار می رود و در عین اختصار در بردارنده مهم ترین مباحث کلام و فقه شیعه در نیمه نخست قرن پنجم می باشد که مبنای بسیاری از کتاب‌های قرون بعدی قرار گرفت.

کتاب «جمل العلم و العمل»، یا «جمل العقائد» کتابی است در زمینه اصول دین و احکام شریعت در مذهب تشیع که توسط ابوالقاسم علی بن حسین موسوی معروف به سید مرتضی علم الهدی (355 ق ـ 436 ق) تالیف شده است. این کتاب یکی از مشهورترین کتاب‌های سید مرتضی به شمار می رود و در عین اختصار در بردارنده مهم ترین مباحث کلام و فقه شیعه در نیمه نخست قرن پنجم می باشد که مبنای بسیاری از کتاب‌های قرون بعدی قرار گرفت.
شیوه تدوین کتاب جمل العلم و العمل:
سید مرتضی در این کتاب از نقل اختلاف نظرها خودداری کرده و فقط به بیان عقاید و فقه شیعه پرداخته است. او در این کتاب خلاصه ای از مطالب کتاب «الذخیره فی علم الکلام» و «الملخص فی اصول الدین» را آورده و خلاصه نظرات فقهی خود از کتاب «المصباح» را ذکر کرده است. در واقع کتاب جمل العقاید در بردارنده مجموعه ای از عقاید، اصول فقه، و فقه (عبادات) شیعه است و هیچ استدلال و استنادی در آن به کار گرفته نشده است و بنا به گفته خود سید در مقدمه کتاب، او آنچه را که دانستن عمل به آن در شریعت، واجب است آورده و نوشته است.
سید مرتضی کتابش را در دو بخش عمده اصول و عبادات تنظیم کرده که در بخش اصول به مباحث مربوط به توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد پرداخته و در بخش فقه از احکام عملی کتاب طهارت تا کتاب زکات را نسبت به نیاز و اقتضای زمان مطرح کرده است.

شرح  های کتاب جمل العلم و العمل:

این کتاب از زمان تالیف مورد توجه علمای شیعه به ویژه شاگردان سید مرتضی قرار گرفته است و شرح‌هایی بر آن نوشته شده؛ مثل:

1 ـ شیخ طوسی بارزترین شاگرد سید مرتضی بخش کلام آن را شرح کرده و نام آن را تمهید الاصول یا التمهید فی الاصول نهاده است. او سپس شرحی بر کتاب تمهید نیز نوشته است. اما او بخش فقهی کتاب را شرح نکرده و به جای آن، کتابی با عنوان الجمل و العقود نوشته است که بر سبک کتاب الجمل استادش می باشد.
2 ـ شرح الجمل که شاگرد دیگر سید مرتضی یعنی قاضی عبد العزیز ابن البراج طرابلسی نوشته و در آن فقط بخش فقهی کتاب را شرح کرده است.
3 ـ شرح الجمل که شاگرد دیگرش ابو الفتح کراجکی نوشته است.
بعلاوه دانشمندان شیعه به طور پراکنده به شرح مطالب سید مرتضی در آثار خود پرداخته و به عبارات مختصر و مفید این کتاب استناد کرده اند مثل علامه حلی در منتهی المطلب، فاضل آبی در کشف الرموز، و ابن فهد حلی در المهذّب البارع.
اهمیت و جایگاه کتاب جمل العلم و العمل:
این کتاب دارای چنان اهمیتی است که روایات اندکی که در آن آمده است مورد استناد فقها برای مسائل فقهی در استنباط احکام شرعی مثل تیمّم قرار گرفته است. و علامه هبه الله بن ابی محمد موسوی (معاصر علامه حلی) همه «کتاب جمل» را در باب سوم کتاب خودش یعنی «المجموع الرائق من ازهار الحدائق» آورده است.
این کتاب بارها با تحقیق محققان برجسته حوزه و دانشگاه در ایران، عراق، و بیروت چاپ شده است.