تفاوت «اسلام» و «ايمان» در اين است كه «اسلام» شكل ظاهرىِ قانونى دارد و هر كس شهادتين را بر زبان جارى كند در سِلك مسلمانان وارد مى شود و احكام اسلام بر او جارى مى گردد؛ ولى ايمان يك امر واقعى و باطنى است و جايگاه آن قلب آدمى است، نه زبان و ظاهر او. «اسلام» ممكن است انگيزه هاى مختلفى داشته باشد، حتى انگيزه هاى مادى و منافع شخصى؛ ولى «ايمان» حتماً از انگيزه هاى معنوى و از علم و آگاهى سرچشمه مى گيرد و همان است كه ميوه حيات بخش تقوى بر شاخسارش ظاهر مى شود.

آیات 27 تا 29 سوره فرقان درباره یکی از مشرکان به نام «عقبه» نازل شد که به خاطر اینکه پیامبر(ص) در مهمانی او شرکت کند شهادتین را بر زبان جاری کرد، اما دوستش «أُبَىّ» او را، با این که اسلام را پذیرفته بود، مجبور کرد از اسلام برگردد و به پیامبر توهین کند و سرانجام در صف کفار جنگ بدر کشته شد و اُبَىّ هم در جنگ احد به درک واصل شد.

بدون شک، ارزش همه اعمال نیک و صالح یکسان نیست، از این رو روایات، بر پاره اى از اعمال خیر تاکید بیشتری دارند، همانند این سخن پیامبر(ص) که می فرماید: «لا اله الا اللّه اشاره به وحدانیت خداوند است و هیچ عملى بدون آن پذیرفته نمى شود».  هم چنین امام باقر(ع) می فرمایند: «در میزان عمل، چیزى سنگین تر از درود فرستادن بر محمّد و آل محمّد نیست». در حقیقت توحید و صلوات بر پیامبر(ص) و آل پیامبر(ص)، اسباب سنگینى میزان و ترازوى عمل در قیامت شمرده اند.

پیامبر(ص) اسامة بن زید را برای تبلیغ اسلام به سوى یهودیان اطراف فدک فرستاد. او یکى از یهودیانی که شهادتین گفت را به گمان این که در باطن مسلمان نیست، کشت و اموالش را به غنیمت گرفت. پیامبر(ص) فرمود: تو مسلمانى را کشتى، اسامة گفت از ترس جان و مالش اظهار اسلام کرد. پیامبر(ص) فرمود: شاید به راستى مسلمان شده بود. در اين موقع آيه فوق نازل شد و در این باره هشدار داد.

تفاوت اسلام و ایمان، در این است که اسلام شکل ظاهرى و قانونى دارد و هر کس شهادتین را بر زبان جارى کند در سلک مسلمانان وارد مى شود و ممکن است انگیزه هاى مختلفى داشته باشد حتى انگیزه هاى مادى و منافع شخصى.  ولى ایمان یک امر واقعى و باطنى است و جایگاه آن قلب است نه زبان و ظاهر، و مومن انگیزه هاى معنوى دارد.