آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

تفاوت «اسلام» و «ايمان» در اين است كه «اسلام» شكل ظاهرىِ قانونى دارد و هر كس شهادتين را بر زبان جارى كند در سِلك مسلمانان وارد مى شود و احكام اسلام بر او جارى مى گردد؛ ولى ايمان يك امر واقعى و باطنى است و جايگاه آن قلب آدمى است، نه زبان و ظاهر او. «اسلام» ممكن است انگيزه هاى مختلفى داشته باشد، حتى انگيزه هاى مادى و منافع شخصى؛ ولى «ايمان» حتماً از انگيزه هاى معنوى و از علم و آگاهى سرچشمه مى گيرد و همان است كه ميوه حيات بخش تقوى بر شاخسارش ظاهر مى شود.

در سوره «حجرات»، آيه 14 مى خوانيم: «قَالَتِ الْأَعْرَابُ ءَامَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا وَ لَكِن قُولُواْ أَسْلَمْنَا وَ لَمَّا يَدْخُلِ الْاِيمَانُ فِي قُلُوبِكُمْ...»؛ (اعراب باديه نشين گفتند: ايمان آورده ايم، به آنها بگو: شما ايمان نياورده ايد، بگوئيد اسلام آورده ايم؛ ولى هنوز ايمان وارد قلب شما نشده است).
در اينجا اين سؤال مطرح مى شود كه تفاوت ميان «اسلام» و «ايمان» چيست؟ طبق اين آيه تفاوت «اسلام» و «ايمان»، در اين است كه «اسلام» شكل ظاهرىِ قانونى دارد به طوري كه هر كس شهادتين را بر زبان جارى كند در سِلك مسلمانان وارد مى شود و احكام اسلام بر او جارى مى گردد؛ ولى ايمان يك امر واقعى و باطنى است و جايگاه آن قلب آدمى است، نه زبان و ظاهر او.
«اسلام» ممكن است انگيزه هاى مختلفى داشته باشد، حتى انگيزه هاى مادى و منافع شخصى؛ ولى «ايمان» حتماً از انگيزه هاى معنوى، از علم و آگاهى، سرچشمه مى گيرد و همان است كه ميوه حيات بخش تقوى بر شاخسارش ظاهر مى شود. اين همان چيزى است كه در عبارت گويائى از پيغمبر گرامى اسلام(صلى الله عليه و آله و سلم) آمده است: «اَلْاِسْلَامُ عَلَانِيَةً وَ الْاِيمَانُ فِي الْقَلْبِ»(1)؛ (اسلام امر آشكارى است؛ ولى جايگاه ايمان دل است). در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «اَلْإِسْلَامُ يُحْقَنُ بِهِ الدَّمُ وَ يُؤَدَّى بِهِ الْأَمَانَةُ وَ يُسْتَحَلُّ بِهِ الْفَرْجُ وَ الثَّوَابُ عَلَى الْإِيمَانِ‏»(2)؛ (با اسلام خون انسان محفوظ و اداى امانت او لازم و ازدواج با او حلال مى شود؛ ولى ثواب بر ايمان است) و نيز به همين دليل است كه در بعضى از روايات، مفهوم «اسلام» منحصر به اقرار لفظى شمرده شده، در حالى كه ايمان، اقرار توأم با عمل معرفى شده است: «اَلاِيمَانُ اِقْرارٌ وَ عَمَلٌ وَ الاِسْلَامُ اِقْرارٌ بِلاعَمَلٍ».(3)
همين معنى به تعبير ديگرى در بحث «اسلام» و «ايمان» آمده است: فضيل بن يسار مى گويد: «از امام صادق(عليه السلام) شنيدم كه فرمود: «إِنَّ الْإِيمَانَ يُشَارِكُ الْإِسْلَامَ وَ لَايُشَارِكُهُ الْإِسْلَامُ إِنَّ الْإِيمَانَ مَا وَقَرَ فِي الْقُلُوبِ وَ الْإِسْلَامَ مَا عَلَيْهِ الْمَنَاكِحُ وَ الْمَوَارِيثُ وَ حَقْنُ الدِّمَاءِ»؛ (ايمان با اسلام شريك است؛ اما اسلام با ايمان شريك نيست [و به تعبير ديگر هر مؤمنى مسلمان است؛ ولى هر مسلمانى مؤمن نيست] «ايمان» آن است كه در دل ساكن شود، اما «اسلام» چيزى است كه قوانين نكاح و ارث و حفظ خون بر طبق آن جارى مى شود)».(4)
ولى اين تفاوت مفهومى در صورتى است كه اين دو واژه در برابر هم قرار گيرند؛ اما هر گاه جدا از هم ذكر شوند ممكن است اسلام بر همان چيزى اطلاق شود كه ايمان بر آن اطلاق مى شود، يعنى هر دو واژه در يك معنى استعمال گردد.(5)،(6)