آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اهل بیت(ع) هم در گفتار و هم در رفتارشان همیشه به حیا و عفت و حجاب دعوت می کردند. احادیث آن حضرات راجع به این موضوعات بسیار فراوان و دارای تعابیر بسیار والایی هستند؛ تا آنجا که در این بیانات حیا نیکوترین پوشش دینی و عفت برترین عبادت معرفی شده است. در دسته ای دیگر از گفتارهای آنها، حساسیت های ویژه آنها و مقابله شان با بی عفتی مشهود است.

در رفتار اهل بیت(ع) نیز برخی رفتارهای رفتارهای حضرت زهرا(س) را داریم که نزد مردی نابینا نیز حجاب را رعایت می کردند و نزدیک ترین حالت به زن را حضور در خانه می دانستند و بهترین حالت را برای زنان وقتی می دانستند که نه مردی آنها را ببیند و نه آنها مردی را.

مطالعه سیره اهل بیت(علیهم السلام) نشان می دهد که حضرات معصومین در مقام توصیه مردم به حفظ حجاب به وظیفه روشنگرانه خود در بیان آموزه های دینی می پرداختند و علاوه بر آن در مقام رعایت پوشش شرعی، با التزام عملی به این حکم شرعی، در صدد ارائه الگویی کامل از پوشش مطلوب زنان بودند.

بیانات و توصیه های اخلاقی معصومین راجع به حجاب
واکنش حضرات معصومین به پوشش زنان جامعه پیرامون خود و توصیه آنها به رعایت حجاب و عفاف و حیاء، با مطالعه روایات به جا مانده از آنها به روشنی مشخص می شود. برای مثال می توان به حساسیت آن حضرات به موضوع حیاء و عفاف و جایگاه این موضوع مهم در گفتارهای ایشان اشاره کرد تا آنجا که در این گفتمان تربیتی، حیاء نیکوترین پوشش دین(1) و عفاف برترین عبادت(2) معرفی می شود. احادیث و بیانات معصومین راجع به این موضوع بسیار زیاد هستند(3) و علاوه بر این دسته از احادیث، بیانات دیگری نیز در جوامع حدیثی وجود دارد(4) که قدر مشترک شان، تشویق مردم به رعایت پوشش شرعی و بیان حدود و ثغور آن است.

حساسیت ویژه معصومین و مقابله با بی عفتی
در كنار بيانات و توصیه های اخلاقی راجع به حجاب، حضرات معصومین، حساسیت های ویژه عملی و برخوردهای جدی ای نیز با مسأله بی عفتی داشتند. امیرالمومنین(علیه السلام) در زمانی که خلیفه بودند، در نکوهش مردان عراق فرمود: «يَا أَهْلَ‏ الْعِرَاقِ‏ نُبِّئْتُ أَنَّ نِسَاءَكُمْ‏ يُدَافِعْنَ الرِّجَالَ فِي الطَّرِيقِ أَ مَا تَسْتَحْيُونَ»(5)؛ (ای مردم عراق، به من خبر رسیده که زنان شما در راه ها به مردان تنه می زنند، [چرا عکس العملی نشان نمی دهید] آیا حیا نمی کنید). سیاق خطاب امام در اینجا نشان می دهد که حضرت شان از جایگاه حکومت و برای محافظت از اخلاق و حیای عمومی چنین سرزنشی را متوجه سهل انگاری عراقیان کرده است. از آن حضرت در حدیث دیگری نقل شده که خطاب به همان مردان عراقی فرمود: «أَ مَا تَسْتَحْيُونَ وَ لَا تَغَارُونَ نِسَاءَكُمْ يَخْرُجْنَ إِلَى الْأَسْوَاقِ وَ يُزَاحِمْنَ الْعُلُوج‏»(6)؛ (آیا شرم نمی کنید و به غیرت نمی آیید که زنان تان راهی بازارها و مغازه ها می شوند و با افراد بی دین برخورد می کنند؟).

روایت تاریخی دیگری که در این باره می تواند برای ما بسیار راهگشا باشد، روایتی است که راجع به حادثه ای در حجه الوداع پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) گزارش شده است. در این روایت تاریخی می خوانیم که درحجه الوداع زنی جوان و زیبا از طایفه خثعم برای پرسیدن مسئله ای به حضور پیامبر(ص) رسید و در آن حال فضل بن عباس پسر عموی حضرت پشت سر ایشان سوار بود. نگاه هایی میان آن زن و فضل رد و بدل شد. پیامبر متوجه شد که آن دو به هم خیره شده اند و زن جوان به جای آنکه توجهش به جواب مسئله باشد همه توجهش به فضل است که جوانی نورس و زیبا بود. و از این رو رسول اکرم(ص) با دست خود صورت فضل را چرخانید.(7)

از بعضى از روايات نیز استفاده مى شود كه در صدر اسلام بعضى از زنان، در امور مربوط به زنان (مسائل حجاب‏ و امثال آن) نظارت داشتند؛ از جلمه زنى به نام‏ «سحراء بنت نهیک» كه در بازارها گردش مى كرد و امر به معروف‏ و نهى از منكر مى نمود.(8)

رعایت حجاب در سیره شخصی خود معصومین
اما در کنار این بیانات، سیره عملی و حیات شخصی خود اهل بیت(علیهم السلام) بهترین گواه اهمیت موضوع حیاء، عفاف و حجاب نزد آن حضرات است. مطالعه زندگی حضرت صدیقه طاهره، فاطمه زهرا(س) نشان می دهد آن حضرت، چه در گفتار و دعوت کلامی به مسأله عفاف و حجاب و چه در رعایت این واجب شرعی، چه جایگاه رفیعی برای این آموزه اسلامی قائل بودند. آن حضرت در توصیه ای تربیتی به زنان می فرمایند: «خَيْرٌ لِلِنّساءِ أنْ لا يَرَيْنَ الرِّجالَ وَ لا يَراهُنَّ الرِّجالُ»(9)؛ (بهترين چيز براي زن آن است كه مردي را نبيند و نيز مورد مشاهده مردان قرار نگيرد).

علاوه بر این کلام نورانی، اتفاقاتی در زندگی آن حضرت رخ داده که بهترین گواه التزام ایشان به حیاء و حجاب است. برخی از آن اتفاقات بدین شرح است:
روزی حضرت رسول(صلوات الله علیه) از اصحاب پرسید که چه وقتی (در چه شرایطی) زن نزدیک ترین حالت را به خداوند سبحان دارد. وقتی حضرت فاطمه این مساله را شنید فرمود: «أَدْنَی مَا تَکونُ مِنْ رَبِّهَا أَنْ تَلْزَمَ قَعْرَ بَیتِهَا»(10)؛ (نزدیک ترین حالت برای نزدیکی زن به پروردگارش آن است که در خانه بماند). چنین تعبیر سخت گیرانه ای از سوی حضرت فاطمه زهرا(س) نشان گر تأکید ایشان بر لزوم عدم پدید آمدن اختلاط بین زنان و مردان است.

در نقلی دیگر که امام صادق(علیه السلام) درباره حضرت صدیقه طاهره با اسناد به پدران معصوم خود ذکر می کند، این چنین می خوانیم: «قالَ عَلی: إستَأذَنَ أعمى عَلى فاطِمَة فَحَجَبَتهُ، فَقال رَسُول الله: لِمَ حَجَبته وَهُو لا يَراكِ؟ فَقالَت: إِن لَم يَكُن يَراني فَإِنّي أَراهُ، وَهُوَ يَشِمّ الريح، فَقالَ رَسولُ الله: أَشهَد أَنّكِ بِضعَة مِنّي»(11)؛ (حضرت علی فرمود که مردی نابینا اجازه خواست که نزد حضرت فاطمه حاضر شود. حضرت فاطمه خود را با حجاب پوشاند. پیامبر اکرم در مواجهه با این صحنه به حضرت فاطمه فرمود: چرا در حضور او حجاب بر خود پوشاندی؟ او که تو را نمی بیند. حضرت زهرا در پاسخ فرمودند که حتی اگر او مرا نمی بیند، من او را می بینم و علاوه بر آن او [آن مرد نابینا] بوها را استشمام کند. بعد از آن بود که حضرت رسول الله به دخترشان فرمود من شهادت می دهم که تو پاره تن منی). چنین التزامی به پوشیده بودن حتی از رهگذری نابینا، بر حیاء بی نظیر آن حضرت از مردان نامحرم دلالت می کند.

قاضی نعمان نیز از حضرت علی(علیه السلام) نقل می کند که فرمود: «قَالَ لَنَا رَسُولُ اللَّهِ ص أَيُّ شَيْ‏ءٍ خَيْرٌ لِلْمَرْأَةِ فَلَمْ يُجِبْهُ أَحَدٌ مِنَّا فَذَكَرْتُ ذَلِكَ لِفَاطِمَةَ ع فَقَالَتْ مَا مِنْ شَيْ‏ءٍ خَيْرٌ لِلْمَرْأَةِ مِنْ أَنْ لَا تَرَى رَجُلًا وَ لَا يَرَاهَا فَذَكَرْتُ ذَلِكَ لِرَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ صَدَقَتْ إِنَّهَا بَضْعَةٌ مِنِّي»(12)؛ (حضرت رسول به ما گفت بهترین چیز برای زنان چیست؟ کسی از ما جواب ایشان را نداد. این ماجرا را برای فاطمه نقل کردم. او گفت هیچ چیز برای یک زن بهتر از این نیست که مردی را نبیند و او نیز مردی را نبیند. وقتی سخن فاطمه را برای رسول الله نقل کردم فرمود که فاطمه راست گفت. به راستی که او پاره تن پدرش است).

مطالعه متون تاریخی مربوط به پوشش شخصی حضرت زهرا(سلام الله علیها) نیز می تواند راهنمای ما برای شناخت جایگاه مهم این حکم شرعی نزد اهل بیت(علیهم السلام) باشد. در این باره فضیل بن یسار از امام باقر(ع) اینگونه روایت می کند که فرمود: «ِفَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ مَا كَانَ خِمَارُهَا إِلَّا هَكَذَا وَ أَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى وَسَطِ عَضُدِه‏»(13)؛ (فاطمه سيده زنان بهشت است و مقنعه او تا اينجا بيشتر نبود و [امام باقر] با دست تا وسط بازو را نشان داد). البته این مقنعه بلند فقط بخشی از حجاب حضرت صدیقه طاهره بوده است چراکه پوشش ایشان هنگام حضور در مجامع عمومی تر، شکلی بسیار کامل تر داشت. در توصیف پوشش آن حضرت در حادثه غصب فدک می خوانیم: «...لَاثَتْ خِمَارَهَا عَلَى رَأْسِهَا وَ اشْتَمَلَتْ بِجِلْبَابِهَا وَ أَقْبَلَتْ فِي لُمَةٍ مِنْ حَفَدَتِهَا وَ نِسَاءِ قَوْمِهَا تَطَأُ ذُيُولَهَا»(14)؛ (مقنعه خود را بر روی سر می انداختند [می پیچاندند] و سرتاسر خود را با چادرشان می پوشاندند همراه با جمعی زنان قبیله خود راه افتادند در حالی که دنباله دامن شان روی زمین می کشید).

ظاهرا این عبارت بدین معنا بوده که حضرت صدیقه هنگام خارج شدن از خانه صورت خود را با پوششی غیر از چادری که به سر می انداختند می پوشاندند و پوشش مبارک شان به حدی بلند بوده که مقداری از آن بر زمین کشیده می شده است.

علاوه بر صدیقه طاهره، دختر ایشان یعنی حضرت زینب(سلام الله علیها) نیز در تمام حیات پربرکت شان، از والاترین اسوه های عفاف و حیاء برای زنان مسلمان بوده اند. این مسأله بعداز حادثه دردناک عاشورا در منابع تاریخی برجسته تر منعکس شده است. ایشان در مجلس یزید و ضمن خطبه معروف شان برای پاسداری از مرزهای حیا و عفاف این گونه بر سر یزید فریاد زد که: «أَ مِنَ الْعَدْلِ يَا ابْنَ الطُّلَقَاءِ تَخْدِيرُكَ حَرَائِرَكَ وَ إِمَاءَكَ وَ سَوْقُكَ بَنَاتِ رَسُولِ اللَّهِ سَبَايَا قَدْ هَتَكْتَ سُتُورَهُنَّ وَ أَبْدَيْتَ وُجُوهَهُنَّ تَحْدُو بِهِنَّ الْأَعْدَاءُ مِنْ بَلَدٍ إِلَى بَلَدٍ وَ تَسْتَشْرِفُهُنَّ الْمَنَاقِلُ وَ يَتَبَرَّزْنَ لِأَهْلِ الْمَنَاهِلِ وَ يَتَصَفَّحُ وُجُوهَهُنَّ الْقَرِيبُ وَ الْبَعِيدُ وَ الْغَائِبُ وَ الشَّهِيدُ وَ الشَّرِيفُ وَ الْوَضِيعُ وَ الدَّنِيُّ وَ الرَّفِيعُ لَيْسَ مَعَهُنَّ مِنْ رِجَالِهِن‏»(15)؛ (آيا از طريق عدالت است كه ای پسر آزادشدگان كه زنان و كنيزان خود را در پس پرده داری و دختران رسول خدا را چون اسيران شهر به شهر بگردانی؟ همانا پرده وحشت و حرمت ايشان را هتک كردی و ايشان را از پرده برآوردی و در منازل و آبشخورها به همراهی دشمنان كوچ دادی و مطمع نظر هر نزديک و دور و وضيع و شريف ساختی در حالتی كه از مردمان و پرستاران ايشان كسی با ايشان نبود). در اینجا مشخص می شود که چگونه حضرت زینب(س)، یکی نابخشودنی ترین خطاهای یزید را کشف حجاب زنان کاروان اسیران و مختلط کردن شان با مردان می داند.

همه این سخنان و گزارش های تاریخی نشان گر اهمیت والای مسأله حجاب و عفاف نزد حضرات معصومین(ع) بوده است.