آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در عهدنامه مالك اشتر گوشه ای از فرهنگ حاکم بر نظامات قضایی را روشن ساخته و می فرمایند: «از ميان مردم برجسته ترين افراد را براى قضاوت برگزين. از كسانى كه مراجعات پى در پى آنها را در تنگنا قرار نمی دهد و برخورد منافقان، آنان را به خشم و كج خلقى وا نمی دارد. هرگز در اشتباهاتش پافشارى نمى كند و هنگامى كه حق براى او روشن شود بازگشت به آن براى او آسان است. طمع را از دل بيرون كرده، و در فهم مطالب به اندك تحقيق اكتفا نمى كند. قاضى بايد در شبهات از همه محتاط تر و در تمسّك به دليل و حجّت از همه پافشارتر باشد و ...».

از اوصافى که امام علی(عليه‌السلام) براى قضات در عهدنامه مالك اشتر ذكر فرموده، نكات بسيار مهمّى استفاده مى شود كه به يقين در هيچ مكتبى تا اين حدّ درباره آنها دقّت نشده است و گوشه اى از فرهنگ حاكم بر نظامات قضائى را روشن مى سازد. ايشان مى فرمايد: «ثُمَّ اِخْتَرْ لِلْحُكْمِ بَيْنَ النّاسِ اَفْضَلَ رَعِيَّتكَ فى نَفْسَكَ مِمَّنْ لاتَضِيقُ بِهِ الأمُورُ، وَ لاتُمَحِّكْهُ الْخُصُومُ وَ لايَتَمادى فى الزَّلَّةِ، وَ لايَحصَرُ مِنَ الْفَىءِ اِلَى الْحَقِّ اِذا عَرَفَهُ، وَ لاتُشْرِفُ نَفْسَهُ عَلى طَمَع وَ لايَكْتَفى بِاَدْنى فَهْم دُوْنَ اَقْصاهُ، وَ اَوْقَفَهُمْ فِى الشُّبَهاتِ وَ آخَذَهُمْ بِالْحُجَجِ، وَ اَقَلَّهُمْ تَبَرُّماً بِمُراجَعَةِ الْخَصْمِ، وَ اَصْبَرَهُمْ عَلى تَكَشُّفِ الاُمُورِ وَ اَصْرَمَهُمْ عِنْدَ اِتِّضاحِ الْحُكمِ، مِمَّنْ لايَزْدَهيهِ اِطراء، وَ لايَسْتَميلُهُ اِغْراء وَ اُولئِكَ قَليل!»(1)؛ (سپس از ميان مردم برجسته ترين افراد را براى قضاوت برگزين. بايد از كسانى باشند كه مراجعات پى در پى آنها را در تنگنا قرار نمی دهد و برخورد منافقان، آنان را به خشم و كج خلقى وا نمی دارد. هرگز در اشتباهاتش پافشارى نمى كند و هنگامى كه حق براى او روشن شود بازگشت به آن براى او آسان است. طمع را از دل بيرون كرده، و در فهم مطالب به اندك تحقيق اكتفا نمى كند. قاضى بايد از كسانى باشد كه در شبهات از همه محتاط تر و در تمسّك به دليل و حجّت از همه پافشارتر باشد. از مراجعه شكايت‌ كنندگان ملول نمى‌ شود و در كشف واقعيت ها شكيباتر است؛ ولى هنگام آشكار شدن حقّ، در صدور حكم و فصل خصومت، از همه قاطع تر باشد. از كسانى باشد كه ستايش مداحان آنها را فريب ندهد، و تمجيدِ بسيار آنها، او را متمايل به جانب مدح كننده نسازد؛ ولى[بدان] اين گونه افراد بسيار كم هستند!). در واقع در اينجا دوازده صفت براى قاضى ذكر شده كه اگر در هر كسی جمع باشد به راستى قاضى نمونه است.(2)