آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در اسلام و حكومت اسلامى برنامه هاى وسيعی براى اجراى قوانين و جلوگيرى از تخلّفات پيش بينى شده است. وجود دستگاه قضائی، امر به معروف و نهی از منكر و مسئله «حسبه» از آن‌ جمله اند. اجراى حدود و امور حسبيه از شاخه هاى امر به معروف و نهى از منكر است. امر به معروف و نهى از منكر داراى سه مرحله است كه دو مرحله زبانی و قلبی، وظيفه عمومى مردم و مرحله يدی وظيفه حكومت است كه مسئله حسبه نام دارد.

ارزش هر قانون، بستگى به ميزان اجراى آن دارد؛ بهترين قانونها هنگامى كه اجرا نشود كلماتى بر صفحه كاغذ است و هيچ مشكلى را در جامعه حل نمى كند و ضعيف ترين قانونها اگر خوب اجرا شود ممكن است تا حدّى مشكل گشا باشد. به همين دليل در اسلام و حكومت اسلامى برنامه هاى وسيع و گسترده اى براى اجراى قوانين و جلوگيرى از تخلّفات پيش بينى شده، و اين برنامه ها شامل امور زير است:
1. دستگاه قضائى
2. وظيفه امر به معروف و نهى از منكر
3. مسأله حسبه
در اينجا به سراغ مسأله «امر به معروف و نهى از منكر» و موضوع «حسبه» مى رويم. در واقع اجراى حدود و امور حسبيه از شاخه هاى امر به معروف و نهى از منكر است؛ زيرا مى دانيم كه امر به معروف و نهى از منكر داراى سه مرحله است كه دو مرحله آن، وظيفه عمومى مردم است به صورت واجب كفايى، و يك مرحله وظيفه حكومت است:
1. امر به معروف و نهى از منكر با قلب يعنى در دل از بديها بيزار و نسبت به خوبي ها علاقمند باشد بعضى گفته اند: «منظور از اين مرحله آن است كه آثار انزجار يا علاقه قلبى خود را در چهره يا در عمل به صورت قهر و آشتى ظاهر كند». اين وظيفه همه مردم در مقابل ترك واجبات و انجام محرّمات است.
2. امر به معروف و نهى از منكر با زبان كه ابتدا با كلمات نرم، ملايم، محبّت آميز و پند و اندرز شروع مى شود و سپس با كلمات تندتر و خشن تر ادامه مى يابد (اين نيز وظيفه عامّه مردم است).
3. امر به معروف و نهى از منكر با دست، يا به تعبيرى ديگر اقدام عملى و گاه قهرآميز در مقابل تاركان واجبات و انجام دهندگان محرّمات باشد؛ خواه از طريق مجازات بدنى يا حبس و زندان؛ و يا كارهاى مشابه ديگر صورت گيرد. اين مرحله، وظيفه حكومت اسلامى است و امكان ندارد كه به دست مردم داده شود كه موجب هرج و مرج و انواع نابسامانى مى گردد و اين بخش، درست همان چيزى است كه به عنوان «وظيفه حسبه» در فقه اسلامى و كلمات فقها و مورّخان اسلام آمده است.(1)