آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

مسأله ضرورت «حكومت» در روايات اسلامى بازتاب گسترده اى دارد و در آنها تصريح شده كه مردم به هر حال نيازمند به امير و زمامدارى هستند، خواه نيكوكار باشد يا بدكار! و بدون حکومت نظام جامعه فاسد مى شود. مردم بدون حكومت نمى توانند زندگى كنند و حتى يك حكومت ظالم، از هرج و مرج و بى حكومتى بهتر است. از این رو امام علی(ع) می فرماید: «زمامدار ظالم و ستمگر بهتر است از فتنه [و هرج و مرجى] كه پيوسته در جامعه وجود داشته باشد».

مسأله «ضرورت حكومت» در روايات اسلامى نيز بازتاب گسترده اى دارد و در آنها تصريح شده كه مردم بدون حكومت نمى توانند زندگى كنند و حتى يك حكومت ظالم، از هرج و مرج و بى حكومتى بهتر است! نمونه اى از اين روايات پر معنى را در ذيل با هم بررسى مى كنيم:
1ـ در نهج البلاغه اميرمؤمنان على(عليه السلام) به خوارج كه مى گفتند: «لا حُكْمَ اِلاّ لِلّهِ»؛ (حكومت، حاكميت و داورى مخصوص خدا است) چنين پاسخ داد: «كَلِمَةُ حَقٍّ يُرادُ بِها الْباطِلُ»؛ (اين سخن حقى است كه از آن اراده باطل شده)، سپس فرمود: «نَعَمْ اِنَّهُ لاحُكْمَ اِلاّ لِلّهِ وَ لكِنَّ هؤُلاءِ يَقُولُونَ لااِمْرَةَ اِلاّ لِلّهِ»؛ (آرى درست است كه فرمانى جز فرمان خدا نيست، ولى اينها مى گويند: حكومت و زمامدارى مخصوص خدا است)، سپس فرمود: «وَ اِنَّه لابُدَّ لِلنّاسِ مِنْ اَمير بَرٍّ اَوْ فاجِر يَعْمَلُ فى اِمْرَتِهِ الْمُؤْمِنُ، وَ يَسْتَمْتِعُ فيهَ الْكافِرُ، وَ يُبَلِّغُ اللهُ فيها الاَجَلَ، وَ يُجْمَعُ بِهِ الْفَيْئُ، وَ يُقاتَلُ بِهِ الْعَدُوُّ، وَ تَأْمَنُ بِهِ السُّبُلُ، وَ يُؤخَذُ بِهِ لِلضِّعيفِ مِنَ الْقَوِىِّ حَتّى يَسْتَريحَ بَرّ وَ يُسْتَراحَ مِنْ فاجِر»(1)؛ (مردم به هر حال نيازمند به امير و زمامدارى هستند، خواه نيكوكار باشد يا بدكار! تا مؤمنان در سايه حكومتش به كار خويش مشغول باشند و كافران نيز بهره مند شوند و مردم در دوران حكومت او زندگى راحتى داشته باشند؛ به وسيله او اموال بيت المال گردآورى شود، و به كمك او با دشمنان مبارزه كنند، جاده ها امن گردد و حق ضعيفان از زورمندان گرفته شود. مردم نيكوكار در رفاه باشند و از دست بدكاران در امان).
بديهى است اينكه مى فرمايد: «اميرى لازم است خواه نيكوكار يا بدكار» مفهومش اين نيست كه اين دو يكسانند، بلكه منظور اين است كه در درجه اوّل بايد زمامدارى عادل و نيكوكار پيدا كرد و اگر نشد وجود زمامدار ظالم از هرج و مرج بهتر است و اين امر منافات با حاكميت خداوند بر كلّ جهان هستى ندارد؛ چراكه حاكميت مانند نبوّت و قضاوت از ذات پاك او نشأت مى گيرد.
2ـ در روايات معروفى كه فضل بن شاذان از امام على بن موسى الرّضا(عليه السلام) نقل كرده است، در بيان دلائل تعيين «اولوالامر» و حاكميت بر اجتماع به سه نكته مهم اشاره نموده و می فرمايد: «اگر كسى بگويد: چرا اولوالامر قرار داده شده و مردم مأمور به اطاعت حاكم الهى هستند؟ گفته مى شود: به دلائل زياد از جمله اينكه هنگامى كه براى مردم حدودى تعيين شود و دستور يابند كه از آن حدود تجاوز نكنند، چون باعث فساد آنها مى شود اين كار سامان نمى گيرد، مگر بوسيله حاكم امين در رأس آنها كه آنان را از تعدّى و داخل شدن در امور ممنوعه باز دارد؛ زيرا اگر اين موضوع نباشد، كسى لذّات و منافع خود را به خاطر عدم فساد ديگران ترك نمى كند و لذا سرپرستى براى آنها قرار داده شده تا آنان را از فساد منع كند و حدود و احكام الهى را در ميان آنها برپا سازد.
ديگر اينكه ما هيچ فرقه اى از فرق دنيا و هيچ ملتى از ملل را نمى يابيم كه بدون رئيس و سرپرست باقى مانده باشد، همان رئيس و سرپرستى كه امر دين و دنياى آنها را سامان بخشد، پس در حكمت خداوند حكيم، جايز نيست كه خلق را بدون آنچه كه مى داند براى آنان ضرورت دارد رها سازد و سرپرستى را براى آنان تعيين نكند تا به كمك او با دشمنان بجنگند، و اموال بيت المال را به وسيله او تقسيم كنند، و جمعه و جماعت آنها را برپا دارد و ظالم را از تعدّى به مظلوم باز دارد. ديگر اينكه اگر مردم پيشوا و سرپرست امين و درستكارى نداشته باشند دين و آيين خدا بر باد مى رود و سنّت و احكام الهى تغيير مى يابد، و بدعت گذاران چيزهايى از پيش خود بر آنها مى افزايند، و مخالفان از آن كم مى كنند، و امور را بر مسلمانان مشتبه مى سازند».(2)
3ـ در تفسير نعمانى بعد از ذكر آياتى از قرآن مانند: «يا اَيُّها الَّذينَ آمَنُوا اِسْتَجيبوا لِلّه وَ لِلرَّسُولِ اِذا دَعاكُمْ لِمايُحْييكُمْ»(3)؛ (اى کسانى که  ایمان آورده اید! دعوت خدا و پیامبر را اجابت کنید هنگامى که شما را به سوى چیزى مى خواند که شما را حیات مى بخشد) و آيه «و لَكُمْ فِى الْقِصاصِ حَياة يا اُولِى الاَلْبابِ»(4) از امير مؤمنان على(عليه السلام) حديثى را نقل می كند كه می فرمايد: «وَ فى هذا اَوْضَحُ دَليل عَلَى اَنَّهُ لابُدَّ لِلاُمَّة مِنْ اِمام يَقُول بِاَمْرِهِمْ فَيَأْمُرُهُمْ وَ يَنْهاهُمْ وَ يُقيمُ فيهِمُ الْحُدودَ وَ يُجاهِدُ الْعَدُوَّ وَ يُقَسِمُ الْغَنائِمَ وَ يُفْرِضُ الْفَرائضَ وَ يُعَرِّفُهُمْ اَبوابَ ما فيهِ صلاحُهُمْ وَ يُحَذِّرُهُمْ ما فيهِ مَضارُّهُمْ، اِذْ كانَ الاَمْرُ وَ النَّهْىُ اَحَدَ اَسْبابِ بقاءِ الْخَلْقِ، وَ اِلاّ سَقَطَتِ الرِّغْبَةُ وَ الرَّهْبَةُ وَ لَمْ يُرْتَدَعْ، وَ لَفَسَد التَّدْبيرُ وَ كانَ ذلِكَ سَبَباً لِهَلاكِ الْعِبادِ»(5)؛ (در اين آيات دليل بسيار روشنى است بر اينكه امت بايد امام و پيشوايى داشته باشند كه به كارهاى آنها قيام كند و به آنها امر و نهى نمايد و حدود الهى را در ميان آنها برپا دارد، با دشمن پيكار كند و غنائم را عادلانه تقسيم نمايد، واجبات را تحقق بخشد و ابواب صلاح آنها را به آنان نشان دهد و از آنچه براى آنان زيان‌بخش است برحذر دارد؛ زيرا امر و نهى يكى از اسباب بقاى خلق است؛ و گرنه تشويق و ترس از بين مى رود و هيچ كس از گناه باز نمى ايستد، نظام جامعه فاسد مى شود و اين سبب هلاكت بندگان خدا است).
در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) چنين آمده است: «لايَسْتَغْنى اَهْلُ كُلِّ بَلَدِ عَنْ ثَلاُثة يُفْزَعُ اِلَيْه فى اَمْرِ دُنْياهُمْ وَ آخِرَتِهِمْ، فَاِنْ عُدِمُوا ذلِكَ كَانُوا هَمَجاً فَقِيهُ عالِم وَرِع وَ اَمير خَيّر مُطاع وَ طَبيب بَصير ثِقَة»(6)؛ (اهل هر شهرى از سه چيز بی نياز نيستند تا در امور دنيا و آخرت به آن پناه برند. اگر اين ها را از دست دهند سقوط مى كنند: فقيه آگاه و باتقوى، امير خوب مورد اطاعت و طبيب بينا و معتمد). اين مسأله در روايات اسلامى به اندازه اى اهميت دارد كه حتى حكومت ظالم مقدم بر هرج و مرج و بى حكومتى شمرده شده چنانكه امير مؤمنان على(عليه السلام) مى فرماید: «وال ظَلُوم عَشُوم خَيْر مِنْ فِتْنَة تَدُومُ»(7)؛ (زمامدار ظالم و ستمگر بهتر است از فتنه [و هرج و مرجى] كه پيوسته در جامعه وجود داشته باشد). اين به خاطر آن است كه اگر دسترسى به حكومت عادل نباشد حدّاقل حكومت ظالم براى حفظ خويش مجبور است امنيت را حفظ كند و مرزهاى كشورش را از تجاوز دشمنان محفوظ نگهدارد؛ در حالى كه اگر قيد و بند حكومت برداشته شود همه چيز به هم مى ريزد و افراد فاسد و مفسد، اموال مردم را به تاراج مى برند و خون بى گناهان را بى حساب مى ريزند و دشمنان به آسانى در قلمرو آن كشور نفوذ مى كنند و آنها را تحت سلطه خويش در مى آورند.(8)