آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره عامل بقای حكومت ها می فرمايد: «برترين چيزى كه موجب روشنايى چشم زمامداران مى شود برقرارى عدالت در همه بلاد و آشكار شدن علاقه و محبّت رعايا به آنهاست كه جز با پاكى دل هاي شان [و برطرف شدن هرگونه سوء ظن به زمامداران] آشكار نمى شود». امام براى دوام و بقاى حكومت ها روى مسأله قدرت ظاهرى و تسلط نیروهای امنیتی بر مردم تكيه نمى كند؛ بلكه تمام تكيه اش بر دل هاى مردم و جنبه هاى عاطفى آنان است و راه جلب محبّت آنان را نيز به خوبى نشان مى دهد.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از عهدنامه مالک اشتر، به نكته مهمى اشاره مى كند كه سبب بقاى دولت ها، حكومت ها و مديريت هاست، مى فرمايد: ([بدان] برترين چيزى كه موجب روشنايى چشم زمامداران مى شود برقرارى عدالت در همه بلاد و آشكار شدن علاقه و محبّت رعايا به آنهاست)؛ «وَ إِنَّ أَفْضَلَ قُرَّةِ عَيْنِ الْوُلاَةِ اسْتِقَامَةُ الْعَدْلِ فِي الْبِلاَدِ وَ ظُهُورُ مَوَدَّةِ الرَّعِيَّةِ». اشاره به اينكه گسترش عدل و داد سبب پيوند عاطفى ميان مردم و زمامداران مى شود كه بهترين وسيله براى حفظ حكومت است. سپس به عوامل ظهور مودّت و محبّت مردم اشاره كرده مى فرمايد: (محبّت و علاقه رعايا به آنها جز با پاكى دل هايشان [و برطرف شدن هرگونه سوء ظن به زمامداران] آشكار نمى شود)؛ «و إِنَّهُ لاتَظْهَرُ مَوَدَّتُهُمْ إِلاَّ بِسَلاَمَةِ صُدُورِهِمْ».

سلامتِ صدور اشاره به خوش بينى و نفى هر گونه كينه و عداوت است. بديهى است كه اگر رعايا به اعمال زمامداران خوش بين باشند و هيچ گونه كينه و عداوتى از آنان به دل نگيرند محبّت و وفادارى آنان به حكومت آشكار مى گردد. اين تعبير ممكن است اشاره به اين باشد كه بسيارى از مردم به حكم اجبار و خوف و ترس، ممكن است ثناخوانِ زمامداران باشند در حالى كه سلامتِ صدور ندارند. مودت واقعى زمانى ظاهر و آشكار مى شود كه دل هاى آنها به زمامداران علاقه مند باشد. در ادامه مى افزايد: (خيرخواهى آنها در صورتى كاملا مفيد واقع مى شود كه با ميل خود گرداگرد زمامداران جمع شوند و حكومتِ آنها بر ايشان سنگين نباشد و انتظارِ پايان گرفتن مدت حكومتشان را نكشند)؛ «وَ لاتَصِحُّ نَصِيحَتُهُمْ إِلاَّ بِحِيطَتِهِمْ عَلَى وُلاَةِ الاُْمُورِ وَ قِلَّةِ اسْتِثْقَالِ(1)دُوَلِهِمْ وَ تَرْك اسْتِبْطَاءِ(2)انْقِطَاعِ مُدَّتِهِمْ».

جالب اينكه امام براى دوام و بقاى حكومت ها روى مسأله قدرت ظاهرى و تسلط لشكر و نيروى انتظامى و اطلاعاتى بر مردم تكيه نمى كند؛ بلكه تمام تكيه اش بر دل هاى مردم و جنبه هاى عاطفى آنان است و راه جلب محبّت آنان را نيز به خوبى نشان مى دهد. در حالى كه در گذشته و حتى دنياى امروز بسيارى از حكومت ها بقاى خود را در گروى سلطه ظاهرى بر مردم مى شمارند و غالباً ديده ايم مردمِ ناراضى، با فراهم آمدن فرصت بر ضد آنها قيام كرده اند و طومار قدرتشان را در هم پيچيده اند.

در شرح نهج البلاغه مرحوم علاّمه «شوشترى» آمده است كه «زهرى» مى گويد: «روزى وارد بر عمر بن عبد العزيز شدم در همان اثنا كه من نزد او بودم نامه اى از يكى از فرماندارانش به او رسيد كه مضمونش اين بود كه شهر او نياز به تعمير و مرمت دارد. من به او گفتم: اتفاقاً يكى از فرمانداران حضرت علي(عليه السلام) شبيه اين نامه را به آن حضرت نوشته بود و امام در پاسخ او نوشت: «أمّا بَعْدُ، فَحَصِّنْها بِالْعَدْلِ وَ نَقِّ طُرُقَها مِنَ الْجَوْرِ»(3)؛ (بعد از حمد و ثناى الهى شهر خود را با عدالت محكم كن و جاده هايش را از ظلم و جور پاك گردان) با شنيدن اين سخن، عمر بن عبدالعزيز همان را در پاسخ فرماندارش نوشت.(4)