آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در عهدنامه مالك اشتر، فوائدي را برای ارتباط حاکمان با عالمان و حکماء بر می شمارد؛ ایشان می فرماید: «با دانشمندان، زياد به گفتگو بنشين و با انديشمندان نيز بسيار به بحث بپرداز [و اين گفتگوها و بحث ها بايد] درباره امورى [باشد] كه به وسيله آن، امور بلاد تو اصلاح مى شود و آنچه را پيش از تو باعث پيشرفت كار مردم بوده است برپا مى دارد». همچنین امام(ع) در تبیین برکات همنشینی و گفت و گو با دانشمندان می فرماید: «هر كه بحث علمی بسيار كند ، آموخته هايش را از ياد نمی ‏برد و آنچه را كه نمی داند ، فرا می گيرد».

امام(عليه السلام) در بخشی از نامه 53 نهج البلاغه به مالك اشتر دستور مى دهد همواره در كنار علما و حكما باشد، مى فرمايد: (و با دانشمندان، زياد به گفتگو بنشين و با انديشمندان نيز بسيار به بحث بپرداز [و اين گفتگوها و بحث ها بايد] درباره امورى [باشد] كه به وسيله آن، امور بلاد تو اصلاح مى شود و آنچه را پيش از تو باعث پيشرفت كار مردم بوده است برپا مى دارد)؛ «وَ أَكْثِرْ مُدَارَسَةَ الْعُلَمَاءِ وَ مُنَاقَشَةَ(1)الْحُكَمَاءِ فِي تَثْبِيتِ مَا صَلَحَ عَلَيْهِ أَمْرُ بِلاَدِكَ وَ إِقَامَةِ مَا اسْتَقَامَ بِهِ النَّاسُ قَبْلَكَ».
در واقع امام در اين قسمت از وصاياى خود به مالك توصيه مى كند همواره سطح آموزش خود را در احكام و موضوعات بالا ببرد، با علما و دانشمندان پيوسته به گفت وگو بنشيند تا به احكام الهى و اصول كشوردارى آشناتر گردد و با انديشمندان پيوسته بحث كند تا از تجارب آنها در تشخيص موضوعات مهم بهره گيرد و هنگامى كه آگاهى زمامدار نسبت به اين دو بخش افزايش پيدا كند، امر بلاد اصلاح مى شود و سنّت هاى حسنه پيشين همچنان باقى و برقرار مى ماند.
مرحوم كلينى در جلد اوّل اصول كافى بابى به عنوان «بابُ مُجالَسَةِ الْعُلَماءِ وَ صُحْبَتِهِمْ» آورده و از جمله روايات باب اين است: امام صادق(عليه السلام) در حديثى مى فرمود: «لَمَجْلِسٌ أَجْلِسُهُ إِلَى مَنْ أَثِقُ بِهِ أَوْثَقُ فِي نَفْسِي مِنْ عَمَلِ سَنَة»(2)؛ (مجلسى كه در آن در كنار شخص مورد اطمينانى بنشينيم [و از او علم و دانشى فرا گيرم] در دل من اطمينان بخش تر از آن است كه يك سال اَعمال صالح انجام دهم).
در حديث ديگرى از لقمان نقل مى كند كه به فرزندش نصيحت كرد: «فرزندم مجالس را با دقت انتخاب كن. هرگاه ديدى گروهى به ياد خداوند بزرگ مشغولند با آنها همنشين شو؛ اگر عالم باشى علمت در آنجا تو را سود مى بخشد و اگر جاهل باشى به تو تعليم مى دهند و اى بسا خداوند رحمت خود را بر آنها نازل كند و تو را همراه آنان مشمول نعمت سازد و هر گاه جمعى را ديدى كه به ياد خدا نيستند با آنها مجالست مكن؛ زيرا اگر عالم باشى علمت در آنجا به تو سودى نمى بخشد و اگر جاهل باشى بر جهلت مى افزايند و چه بسا خداوند عقوبتى بر آنان نازل كند و تو را با آنها همراه سازد.(3)
امام زين العابدين(عليه السلام) در دعاى معروف ابوحمزه ثمالى هنگامى كه عوامل سلب توفيق را بر مى شمرد مى فرمايد: «أَوْ لَعَلَّكَ فَقَدْتَنِي مِنْ مَجَالِسِ الْعُلَمَاءِ فَخَذَلْتَنِي»؛ (شايد تو مرا در مجالس علما نيافتى و دست از يارى من برداشته اى). از جمله بركات همنشينى و گفتگو با دانشمندان اين است كه انسان، علوم و دانش خود را از ياد نمى برد و اگر چيزى نمى داند به او مى آموزند همان گونه كه اميرمؤمنان(عليه السلام) در يكى ديگر از سخنانش مى فرمايد: «مَنْ أكْثَرَ مُدارَسَةَ الْعِلْمِ لَمْ يَنْسَ ما عَلِمَ وَ اسْتَفْادَ ما لَمْ يَعْلَمْ»(4)؛ (هر كه بحث علمی بسيار كند ، آموخته هايش را از ياد نمی ‏برد و آنچه را كه نمی داند ، فرا می گيرد).(5)