آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره برخورد با نیکوکاران و بدکاران به فرماندار خود چنين سفارش می كند: «هرگز نبايد افراد نيكوكار و بدكار در نظرت يكسان باشند؛ زيرا اين كار سبب مى شود نيكوكاران به نيكى ها بى رغبت و بدكاران به اعمال بد تشويق گردند، بنابراين هر يك از اينها را مطابق آنچه براى خود خواسته اند پاداش ده». آنچه امام(ع) در اين دستور بيان كرده يكى از اصول مهم مديريت است؛ از مديريت خداوند و پيامبران بر جهان انسانيت گرفته تا مديريت يك پدر در خانواده.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از عهدنامه مالک اشتر، خطاب به او می فرماید: (هرگز نبايد افراد نيكوكار و بدكار در نظرت يكسان باشند؛ زيرا اين كار سبب مى شود نيكوكاران به نيكى ها بى رغبت و بدكاران به اعمال بد تشويق گردند، بنابراين هر يك از اينها را مطابق آنچه براى خود خواسته اند پاداش ده)؛ «وَ لاَيَكُونَنَّ الْمُحْسِنُ وَ الْمُسِيءُ عِنْدَكَ بِمَنْزِلَة سَوَاء، فَإِنَّ فِي ذَلِكَ تَزْهِيداً لاَِهْلِ الاِْحْسَانِ فِي الاِْحْسَانِ وَ تَدْرِيباً(1)لاَِهْلِ الاِْسَاءَةِ عَلَى الاِْسَاءَةِ وَ أَلْزِمْ كُلاًّ مِنْهُمْ مَا أَلْزَمَ نَفْسَهُ».
آنچه امام(عليه السلام) در اين دستور بيان كرده يكى از اصول مهم مديريت است؛ از مديريت خداوند و پيامبران بر جهان انسانيت گرفته تا مديريت يك پدر در خانواده. قرآن مجيد پيامبر(صلی الله علیه و آله) را به بشارت و انذار دستور مى دهد و او را «مُبشر» و «نذير» مى نامد. خداوند وعده بهشت را به صالحان و دوزخ را به بدكاران داده است. اين اصل در تمام اقوام با تمام اختلافاتى كه در عقايد و فرهنگ و حكومت دارند تحت عنوان تشويق و تنبيه، سارى و جارى است. دليل آن روشن است؛ زيرا ادامه نيكوكارى انگيزه مى خواهد و بازايستادن از كار خلاف نيز انگيزه اى مى طلبد. ممكن است انگيزه هاى معنوى و اعتقادات دينى آثار مطلوبى از خود در اين زمينه به يادگار بگذارند؛ ولى اين انگيزه ها در همه نيست به علاوه اگر مسأله پاداش و كيفر نباشد آن انگيزه ها نيز سست مى شود.
جمله «وَ أَلْزِمْ كُلاًّ... » اشاره لطيفى به اين نكته است كه وقتى آنها چيزى را براى خود بپسندند دليل ندارد حاكم آن را به آنان ندهد. نيكوكار پاداش را براى خود پسنديده و بدكار كيفر را، بنابراين خواسته خودش را بايد به او داد. از اين بالاتر، پاداش نيكوكار انگيزه اى براى ترك عمل بدكار و كيفر بدكار انگيزه اى براى ادامه كار نيكوكار مى شود همان گونه كه امام در عبارت زيباى ديگرى در نهج البلاغه فرموده: «ازْجُرِ الْمُسِيءَ بِثَوَابِ الْمُحْسِنِ»(2)؛ (بدكار را به واسطه پاداش نيكوكاران مجازات كنيد). اشاره به اينكه وقتى بدكار خود را از پاداش هاى مادى و معنوى نيكوكاران محروم مى بيند تنبيه مى شود و بر سر عقل مى آيد و چه بسا از كار خود توبه كند و باز ايستد.(3)