آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در نامه 44 نهج البلاغه، امام علي(ع) این ادعا را که «زياد بن ابیه» فرزند نامشروع ابوسفيان بوده رد مى كند و مى فرمايد: «اين ادعايى شيطانى است [و زیاد حلال زاده است]». اما از طرف دیگر امام حسین(ع) به ابن زیاد «ابن الدعی» می گوید، یعنی پسر کسی که ناپاک زاده است. این تعبیر ممکن است خبر از واقع الامر باشد و به معنای اینست که سخن امام علی(ع) بر اساس حکم ظاهری شرعی است که می گوید فرزند متعلق به شوهر زن است. البته ممکن است منظور از «ابن الدعی» یزید باشد و ربطی به نسب «زیاد» نداشته باشد.

از نامه 44 نهج البلاغه استفاده مى شود كه امام علي(عليه السلام) ادّعاى ابوسفيان و همچنين معاويه را در اينكه «زياد بن ابیه»، فرزند نامشروع ابوسفيان بوده نفى مى كند و مى فرمايد: «اين ادعايى شيطانى است». شرع نیز حکم به ظاهر می کند و می گوید: هر فرزندى ملحق به پدر و مادرى است كه با هم ازدواج كرده اند و فرزند در آن خانه زاده شده است. افزون بر اين امام(عليه السلام)، زياد را به فرماندارى فارس منصوب كرد و اين منصب مفهومش اجازه امامت جمعه و جماعت بود. چگونه ممكن است امام(عليه السلام) كسى را كه ولد الزناست به چنين مقامى بگمارد در حالى كه مى دانيم يكى از شرايط امامت جمعه و جماعت طيب مولد است.
از سويى ديگر، در تواريخ كربلا و عاشورا آمده است كه حضرت سيدالشهدا فرمود: «أَلاَ وَ إِنَّ الدَّعِيَّ ابْنَ الدَّعِيَّ قَدْ تَرَكَنِي بَيْنَ السِّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ ... هَيْهَاتَ مِنِّي الذِّلَّة»(1)؛ (آگاه باشيد ناپاك زاده فرزند ناپاك زاده مرا در ميان دو چيز مخيّر ساخته: يا تن به شمشير بدهم يا تسليم ذلّت شوم و تن به بيعت با او دهم و محال است كه تسليم ذلت شوم).
در اينكه «دعىّ» از نظر لغت به چه معناست، بعضى آن را به معناى فرزند نامشروع تفسير كرده اند در حالى كه در متون لغت مفهوم عامى دارد؛ هم به پسرخوانده گفته مى شود و هم به كسى كه در نسبش متّهم است. در لسان العرب آمده است: «دعى به معناى پسرخوانده است و همچنين فرزندى كه به پدر ديگرى نسبت داده مى شود». قرآن مجيد نيز مى گويد: «وَ ما جَعَلَ أَدْعِياءَكُمْ أَبْناءَكُم»(2)؛ (و [نیز] پسرخوانده هاى شما را پسر [واقعى] شماقرارنداده است)، بنابراين ممكن است امام(عليه السلام) بخواهد بگويد زياد در خانواده اى پست و بى ارزش همچون بردگان متولّد شده كه براى كسب موقعيت، او را به غير پدرش نسبت دادند. اين احتمال نيز وجود دارد كه امام اميرالمؤمنين(عليه السلام) حكم ظاهرى را بيان مى كند كه: «الْوَلَدُ لِلْفِرَاش»؛ ولى امام حسين(عليه السلام) واقع مطلب را مى فرمايد كه او در واقع فرزند نامشروع بوده است.
امّا در مورد ابن زياد مسأله روشن تر است كه او فرزند نامشروع بوده و مادرش مرجانه به فجور مشهور بوده است. به همين دليل مطابق آنچه در تواريخ كربلا آمده، حضرت زينب(عليها السلام) هنگامى كه مى خواست او را سرزنش كند با تعبير «يابن مرجانة» او را مخاطب ساخت. اين احتمال نيز هست كه مراد از «الدعيَّ بْنَ الدَّعيّ» يزيد و پدرش معاويه باشند و اين جمله به نسب آلوده و متهم آنها اشاره كند.(3)