آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) برای نجات از خطرات دنیا در خطبه 45 نهج البلاغه دستور موثری بیان فرموده، و آن توصیه به «قناعت به کفاف و عفاف» است. منظور اين است كه انسان در دنيا به مقدار نيازش قانع باشد و زياده طلبى را كنار بگذارد و از اموال حرام چشم بپوشد؛ البتّه اگر اضافات را براى خدمت به محرومان بخواهد، با كفاف و عفاف هیچ منافاتی ندارد؛ قرآن در اين زمينه مى فرمايد: «روزى هاى پاكيزه اى را كه خداوند براى شما حلال كرده، بر خود حرام نكنيد [و از آنها بهره بگيريد] ولى از حد تجاوز ننماييد».

امام علی(عليه السلام) برای نجات از خطرات دنیا در خطبه 45 نهج البلاغه دستور موثری بیان فرموده و آن قناعت به «کفاف و عفاف» است. منظور از «كفاف»(1) و «عفاف» اين است كه انسان در دنيا به مقدار نيازش قانع باشد و زياده طلبى را كنار بگذارد و از اموال حرام چشم بپوشد؛ در اين صورت، هم قرين آرامش در زندگى دنيا خواهد بود و هم بار او براى آخرت سبك مى شود؛ چرا كه بيشترين بدبختى انسان، به خاطر حرص و ولع و افزون طلبى است.
البتّه اگر اضافات را براى خدمت به محرومان بخواهد نه تنها با كفاف و عفاف منافات ندارد؛ بلكه در طريق تقويت برنامه كفاف و عفاف ديگران است. قرآن مجيد الگويى در اين زمينه براى همه انسانها بيان كرده و مى فرمايد: «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لاتُحَرِّمُوا طَيِّباتِ مَا اَحَلَّ اللهُ لَكُمْ وَ لاتَعْتَدُوا اِنَّ اللهَ لايُحِبُّ الْمُعْتَدْينَ»(2)؛ (اى كسانى كه ايمان آورده ايد روزى هاى پاكيزه اى را كه خداوند براى شما حلال كرده، بر خود حرام نكنيد [و از آنها بهره بگيريد] ولى از حد تجاوز ننماييد كه خداوند متجاوزان را دوست نمى دارد). اين معنى در احاديث اسلامى نيز بازتاب وسيعى دارد؛ امام صادق(عليه السلام) اين دعاى كوتاه و پرمعنى را از پيغمبر اكرم(صلی الله عليه و آله و سلم) نقل مى كند كه عرضه مى داشت: «اَللّهُمَّ ارْزُقْ مُحَمَّدَاً وَ آلَ مُحَمَّد وَ مَنْ أَحَبَّ مُحَمَّدَاً وَ آلَ مُحَمَّد الْعِفافَ وَ الْكَفافَ!»(3)؛ (خداوندا! به محمد و آل محمد و كسانى كه محمد و آل محمد را دوست دارند عفاف و كفاف مرحمت فرما). در حديث ديگرى از اميرالمؤمنين على(عليه السلام) مى خوانيم: «قَلِيلٌ يَكْفِي خَيْرٌ مِنْ كَثِيرٍ يُطْغِی»(4)؛ (زندگى مختصرى كه براى انسان كافى باشد بهتر است از اموال زياد و گسترده اى كه انسان را به هلاكت افكند).
اصولا كسى كه به حدّ لازم زندگى قانع باشد به پرهيزگارى و عفاف و پاكى از گناه آراسته خواهد شد، در غير اين صورت غالباً آلوده گناه مى شود. امام على(عليه السلام) مى فرمايد: «مَنْ اقْتَنَعَ بِالْكَفافِ اَدّاهُ اِلَى الْعِفافِ»(5)؛ (كسى كه به مقدار كفايت قانع شود [خداوند] او را به سوى عفّت و پاكى هدايت مى كند!). اضافه بر اين، قناعت به مقدار لازم براى زندگى، علاوه بر جنبه هاى معنوى و اخلاقى، سبب آرامش روح و جان آدمى در همين دنياست. در يكى از كلمات قصار مولا على(عليه السلام) در نهج البلاغه آمده است: «وَ مَنِ اقْتَصَرَ عَلَى بُلْغَةِ الْكَفافِ فَقَدِ انْتَظَمَ الرَّاحَةَ وَ تَبُوَّأَ خَفْضَ الدَّعَةِ»(6)؛ (آن كس كه به مقدار نياز اكتفا كند به آسايش و راحتى دست يافته و در آرامش مسكن مى گزيند!). در واقع افراد حريص و افزون طلب به انسانهاى بسيار فربهى مى مانند كه در هر وعده غذا چندين برابر ديگران مى خورند؛ و اين نتيجه اى جز اين كه بار سنگينى از گوشت و چربی هاى اضافى بر آنها تحميل شود كه قدرت حركت را از آنها بگيرد ندارد؛ حتى براى چند قدم راه رفتن به نفس نفس مى افتند، نه از سلامت برخوردارند و نه از آسايش و آرامش!
اين گفتار را با حديثى از امام زين العابدين(عليه السلام) پايان مى دهيم، ایشان مى فرمايد: «پيغمبر اكرم(صلی الله عليه و آله و سلم) در بيابانى از كنار ساربانى كه مشغول چراى شترهايش بود گذشت. از او مقدارى آب [يا شير] خواست. آن مرد كه مى خواست طفره برود گفت: آنچه در پستانهاى اين شترهاست صبحانه قبيله است و آنچه در ظرفهاست شام قبيله! پيغمبر عرض كرد: خداوندا! مال و فرزندانش را افزون كن! از آنجا گذشت و به چوپانى رسيد همين درخواست را از او كرد، چوپان آنچه در پستان گوسفندان بود دوشيد و آنچه در ظرف داشت نيز بر آن ريخت [و با خوشحالى] خدمت رسول الله(صلی الله عليه و آله و سلم) فرستاد و گوسفندى هم به عنوان هديه بر آن افزود و عرضه داشت: اين چيزى است كه نزد ما حاضر بود و اگر دوست داشته باشى باز بر آن بيفزايم؟! پيغمبر در حق او دعا كرد و عرضه داشت: «اَلْلهُمَّ ارْزُقْهُ الْكَفافَ!»؛ (خداوندا! به اندازه كفايت به او روزى ده).
بعضى از ياران عرض كردند: اى رسول خدا!(صلی الله عليه و آله و سلم) آن كس را كه دست رد بر سينه تو گذاشت و بُخل كرد مشمول دعايى ساختى كه همه ما به آن علاقه داريم و به آن كس كه سخاوتمندانه نياز شما را برآورد، دعايى كرديد كه همه ما از آن كراهت داريم! پيغمبر اكرم(صلى الله عليه و آله و سلم) در پاسخ آنها اين جمله بسيار پرمعنى را فرمود: «اِنَّ مَا قَلَّ و كَفَى خَيْرٌ مِمّا اَكْثَرُ وَ أَلْهى؛ اَللّهُمَّ ارْزُقْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد الْكَفافَ»(7)؛ (مقدار كم كه براى زندگى انسان كافى باشد بهتر است از مقدار زيادى كه انسان را از خدا غافل كند، خداوندا محمد و آل محمد را به اندازه كفايت روزى بده!).(8)