آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن قصاص را مايه حيات جامعه می داند، اما عفو را برتر از آن دانسته، و می فرماید: «اگر كسى از سوى برادر خود مورد عفو قرار گيرد، و قصاص تبديل به خونبها گردد، باید به نيكى ديه را بپردازد، اين تخفيفى است از سوی پروردگار». تعبير «برادر» در این آیه، نشان مى دهد كه حتى اگر در ميان مسلمين قتلى صورت گيرد، باز رابطه برادرى قطع نمى شود، و تا ضرورتى ايجاب نكند نبايد به سراغ قصاص رفت، همچنين تعبير «اين تخفيفى است از سوی پروردگار» نيز دليل ديگرى بر ترجيح عفو و گذشت يا تبديل قصاص به ديه است.

قرآن، قصاص را يكى از احكام مهم اجتماعى اسلام و ضامن حفظ خون ها مى داند و آن را مايه حيات جامعه مى شمرد. اما در عين حال عفو و گذشت را برتر از آن مى داند. این کتاب آسمانی در این باره مى فرمايد: (اى كسانى كه ايمان آورده ايد حكم قصاص در مورد مقتولين بر شما نوشته شده)؛ «يا اَيُّهَا الَذينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِى الْقَتْلى». تا آنجا كه مى فرمايد: (اگر كسى از سوى برادر [دينى] خود مورد عفو قرار گيرد، [و قصاص تبديل به خونبها گردد] بايد از طريق پسنديده اى [براى اداى بدهى خود] پيروى كند، و به نيكى ديه را به او [ولى مقتول] بپردازد، اين تخفيف و رحمتى است از سوى پروردگار شما)؛ «فَمَنْ عُفِىَ لَهُ مِنْ اَخِيْهِ شىءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعروُفِ وَ اَداءٌ اِلَيْهِ بِاحْسان ذلِكَ تَخْفيفٌ مِنْ رَبِّكُم وَ رَحْمَةً».
و در پايان آيه با آنهايى كه بعد از عفو و گذشت يا تبديل قصاص به ديه پشيمان مى شوند و به خشونت باز مى گردند و به هنگام قدرت قاتل را مى كشند، اخطار شديد داده است و مى فرمايد: (هر كس بعد از آن تجاوز كند عذاب دردناكى خواهد داشت)؛ «فَمَن اعْتَدى بَعْدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ اَليمٌ». زيرا بعد از عفو يا تبديل قصاص به ديه، راه بازگشت به كلى مسدود مى شود، و قصاص براى هميشه ساقط مى گردد، و انتقام جويى از قاتل، قتل مجددى محسوب مى شود كه از هر نظر قابل تعقيب است. اين آيه قاتلان را در ميان خوف و رجاء نگه مى دارد، از يك طرف راه قصاص را گشوده تا كسى جرئت نكند دست به خون ديگرى بيالايد، و از طرفى راه پشیمانی و بازگشت از عفو را بسته تا جلو انتقام جوئى هاى خشن و خطرناك را بگيرد، و اين نهايت حكمت و تدبير در اين مسأله مهم اجتماعى است.
تعبير به برادر در آيه فوق، نشان مى دهد كه حتى اگر در ميان مسلمين قتلى صورت گيرد، باز رابطه برادرى قطع نمى شود، و تا ضرورتى ايجاب نكند نبايد به سراغ قصاص رفت، و اين تعبير دليل بر اين است كه اسلام عفو و گذشت را بر قصاص ترجيح مى دهد و با اين تعبير مى خواهد حس محبت و دوستى را در اولياء دم برانگيزد. (اين مضمون در روايتى به نقل از ابن عباس بیان شده است).(1) همچنين تعبير به «ذلِكَ تَخْفِيفٌ مِنكُمُ وَ رَحْمَةٌ» نيز دليل ديگرى بر ترجيح عفو و گذشت يا تبديل قصاص به ديه است.(2)