آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

پیامبر(ص) می فرمایند: «نسبت به يكديگر حسد نورزيد، و بغض و كينه نداشته باشيد و در كار ديگران تحسّس و تجسّس نكنيد و ...». از اين حديث به خوبى فهمیده می شود كه تجسّس همانند حسد و كينه و نفرت، سبب دورى مردم از يكديگر و از هم پاشيدن شيرازه اجتماع است. امام علی(ع) می فرمایند: «جستجو كردن از عيب ديگران از زشت ترين عيوب و بدترين گناهان است». ایشان در حدیث دیگری می فرمایند: «كسى كه در جستجوى عيوب پنهانى ديگران باشد خداوند او را از دوست داشته شدن توسط مردم محروم مى سازد».

تجسس در روايات اسلامى به شدت مورد نكوهش قرار گرفته به گونه اى كه هر خواننده اى کاملا به ناپسندی آن آگاه مى شود، همانند:
1ـ رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در حديثى می فرمایند: «اِيّاكُمْ وَ الظَّنَّ فَاِنَّ الظَّنَّ اَكْذَبُ الْحَدِيْثِ وَ لا تَحَسَّسُوا وَ لاتَجَسَّسُوا»(1)؛ (از گمان [بد] بپرهيزيد زيرا گمان [بد] دروغ ترين سخن است، و تحسّس و تجسّس نكنيد).
2ـ آن حضرت در حديث ديگرى چنين مى فرمایند: «لا تَحاسَدُوا و لاتَباغَضُوا وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا تَحَسَّسُوا وَ لا تَناجَشُوا وَ كُونُوا عِبادَ اللّهِ اِخْواناً»(2)؛ (نسبت به يكديگر حسد نورزيد و بغض و كينه نداشته باشيد، و در كار ديگران تحسّس و تجسّس نكنيد، و مردم را [با كارهاى مختلف خود] از خود نرانيد، و بندگان خدا و برادران دينى باشيد). از اين حديث به خوبى به دست مى آيد كه تجسّس همانند حسد و كينه و نفرت، سبب دورى مردم از يكديگر و از هم پاشيدن شيرازه اجتماع است.
مرحوم كلينى در كتاب كافى در حديثى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) نقل مى كند كه آن حضرت فرمودند: «يا مَعْشَرَ مَنْ اَسْلَمَ بِلِسانِهِ وَ لَمْ يُسْلِمُ بِقَلْبِهِ لا تَتَّبِعُوا عَثَراتِ الْمُسْلِمينَ، فَاِنّهُ مَنْ تَتَبَّعُ عَشَراتِ الْمُسْلِمينَ تَتَبَّعُ اللّهُ عَثْرَتَهُ وَ مَنْ تَتَبَّعُ عَثْرَتَهُ يُفْضِحْهُ»(3)؛ (اى گروهى كه با زبان مسلمان شده ايد اما دل شما اسلام را نپذيرفته است، از لغزش هاى مسلمانان جستجو مكنيد، چرا كه هر كس تجسّس درباره لغزش هاى مسلمين كند، خداوند از لغزش او جستجو خواهد كرد، و هر كس كه خداوند از لغزش او جستجو كند، رسوايش خواهد نمود).
3ـ اميرمؤمنان على(عليه السلام) در این رابطه می فرمایند: «تَتَبّعُ الْعُيُوبِ مِنْ اَقْبَحِ الْعُيُوبِ وَ شَرِّ السَّيِّئاتِ»(4)؛ (جستجو كردن از عيب ديگران از زشت ترين عيوب و بدترين گناهان است).
4ـ آن حضرت در حديث ديگرى می فرمایند: «مَنْ بَحَثَ عَنْ اَسْرارِ غَيرِهِ اَظْهَرَ اللّهُ اَسْرارَهُ»(5)؛ (كسى كه از اسرار ديگران تفتيش كند، خداوند اسرار او را بر ملا مى سازد).
5ـ همچنین آن حضرت می فرمایند: «مَنْ تَتَبَّعَ خَفِيّاتِ الْعُيُوبِ حَرَّمَهُ اللّهُ مَوَدّاتِ الْقُلُوبِ»(6)؛ (كسى كه در جستجوى عيوب پنهانى ديگران باشد خداوند او را از محبت هاى قلبی مردم محروم مى سازد).
6ـ امام صادق(عليه السلام) به يكى از اصحاب خود می فرمایند: «لا تَفَتَّشِ النّاسَ عَن اَدْيانِهِمْ فَتَبْقى بِلا صَدِيق»(7)؛ (درباره عقائد مردم تفتيش نكن كه بى دوست خواهى ماند). چرا كه غالب مردم عيوب و اشكالاتى در عقيده (يا در عمل) دارند كه اگر پنهان بماند و به ظاهر حال آنان عمل شود دوستى مردم با يكديگر ميسّر است، در غير اين صورت، انسان بدون دوست و تنها مى ماند.(8)