آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در آيه 4 سوره «توبه» سخن از احترام گذاردن به پيمان هايى است كه مسلمين با مشركين داشتند، و دستور مى دهد مادام كه آنها به پيمانشان وفادار باشند شما نيز پيمان شكنى نكنيد، هر چند طرف مقابل شما جماعت مشرك باشد. نکته قابل توجه اینست که نزول این آیات، پس از فتح «مكه»، و در شرایطی بود که مسلمانان بر تمام آن منطقه تسلط داشتند و هيچ قدرتى توان مقابله با آنها را نداشت، اما خداوند، پيمان گروهی از مشركان را محترم شمرده، و وفاى به عهد را در هر شرايطى لازم می داند.

در آيه 4 سوره توبه سخن از احترام گذاردن به پيمان هايى است كه مسلمين با مشركين داشتند، و دستور مى دهد مادام كه آنها به پيمانشان وفادار باشند شما نيز پيمان شكنى نكنيد (هر چند طرف مقابل شما جماعت مشرك باشد) مى فرمايد: ([اعلام برائت از مشركين براى همه آنها است] مگر كسانى از مشركان كه با آنها عهد بستيد و در حق شما چيزى از آن نكاستند، و احدى را بر ضد شما تقويت نكردند، پيمان آنها را تا پايان مدّتشان محترم بشمريد، زيرا خداوند پرهيزكاران را دوست دارد)؛ «اِلاّ الَّذِينَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكينِ ثُمَّ لَمْ يَنْقُصُوكُمْ شَيْئاً وَ لَمْ يُظَاهِرُوا عَلَيْكُمْ احداً فَاَتِمُّوا اِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ اِلى مُدَّتِهِمْ اِنَّ اللّهَ يُحِبُّ المُتَّقينَ».
در سال نهم هجرت، و در مراسم برائت از مشركان، و بعد از فتح «مكه» و استقرار اسلام و مسلمانان در سرزمين حجاز، پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) دستور داد كه امام على(عليه السلام) در مراسم حج آيات نخستين سوره برائت را در برابر همه بخواند، و اعلام كند كه همه مشركان بايد تا چهار ماه تكليف خود را روشن كنند، يا آئين بت پرستى را رها كرده و در سايه توحيد قرار گيرند، و يا از ورود به مسجدالحرام خوددارى كنند، و اگر پس از انقضاء چهار ماه، دست از بت پرستى نكشند، آماده پيكار گردند.
اما با اين همه، عهد و پيمان گروهى از مشركان را كه نسبت به پيمان خود پايبند و وفادار بودند محترم شمرده، و به آنان تا پايان مدت پيمانشان مهلت مى دهد. هنگامى كه استثناء اين گروه را در كنار لحن شديد آيات آغاز سوره توبه نگاه مى كنيم به اهميت وفاى به عهد در اسلام آشنا مى شويم و در ضمن اين استثناء نشان مى دهد كه اگر پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) پيمان گروه هاى ديگرى را الغا فرمودند، تنها به اين دليل آغاز پيمان شكنى از سوی آنان بوده، در غیر این صورت دليلى نداشت كه پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) ميان آنها و ديگران فرقى بگذارد. در آن روز چهار موضوع به وسيله على(عليه السلام) به همه مردم در مراسم حج اعلام شد:
1ـ الغاى پيمان هاى مشركان پيمان شكن.
2ـ عدم حق شركت مشركان در مراسم حج در سال آينده.
3ـ ممنوع بودن ورود مشركان به خانه خدا.
4ـ ممنوع بودن طواف افراد عريان و برهنه، كه در آن زمان در ميان عده اى معمول بود.
به هر حال با توجه به اين كه اين ماجرا پس از فتح «مكه»، و در شرایطی بود که مسلمانان بر تمام آن منطقه سلطه داشته، و هيچ قدرتى توان مقابله با آنها را نداشت، در عين حال، پيمان گروهى از مشركان را محترم شمرده، روشن مى شود كه وفاى به عهد در هيچ شرايطى قابل اغماض و انكار نيست.(1) جالب اين كه مدت پيمان اين گروه (كه طايفه بنى خزيمه بودند) ده سال از صلح «حديبيه» بود، كه در آن زمان حداقل هفت سال از آن باقى مانده بود، و مسلمين پيمان آنها را تا پايان آن مدت تحمل كردند، با اين كه مسأله شرك و موضع شديدى كه اسلام در برابر آن داشت، چيزى بود كه مى بايست قاعدتاً در آن تحمل نشود.(2)