آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) درباره ناگهانی بودن «مرگ» به امام حسن(ع) می فرماید: «و [بدان] تو رانده شده مرگ هستى [و مرگ پيوسته در تعقيب توست و سرانجام تو را شكار خواهد كرد] همان مرگى كه هرگز فرار كننده از آن نجات نمى يابد و او هركس را كه در جستجويش باشد از دست نمى دهد و سرانجام وى را خواهد گرفت، بنابراين از اين بترس كه مرگ، زمانى تو را بگيرد كه در حال بدى باشى [در حال گناه] در صورتى كه تو پيش از فرا رسيدن مرگ با خويشتن گفتگو مى كردى كه توبه كنى؛ ولى مرگ ميان تو و توبه حائل مى شود و اينجاست كه تو خويشتن را به هلاكت افكنده اى».

امام علي(عليه السلام) در بخشی از نامه 31 «نهج البلاغه» – که به امام حسن(علیه السلام) نوشته شده و در واقع خطاب به تمام انسان هاست - مى فرمايد: (و [بدان] تو رانده شده مرگ هستى [و مرگ پيوسته در تعقيب توست و سرانجام تو را شكار خواهد كرد] همان مرگى كه هرگز فرار كننده از آن نجات نمى يابد و او هركس را كه در جستجويش باشد از دست نمى دهد و سرانجام وى را خواهد گرفت)؛ «وَ أَنَّكَ طَرِيدُ(1) الْمَوْتِ الَّذِي لَا يَنْجُو مِنْهُ هَارِبُهُ وَ لَا يَفُوتُهُ طَالِبُهُ وَ لَا بُدَّ أَنَّهُ مُدْرِكُهُ».
تعبير به «طريد» يعنى شخصى كه در تعقيب او هستند يا شكارى كه صياد به دنبال او مى دود تعبير بسيار جالبى است، گويى از آغاز عمر، صيادِ مرگ در تعقيب انسان است؛ گاه در كودكى گاه در جوانى و گاه در پيرى بالاخره او را شكار خواهد كرد و هيچ كس از دست اين صياد نمى تواند فرار كند و همان گونه كه «قرآن مجيد» مى فرمايد: «أَيْنَما تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ الْمَوْتُ وَ لَوْ كُنْتُمْ فِى بُرُوجٍ مُشَيَّدَةٍ»(2)؛ (هرجا باشيد مرگ شما را در مى يابد، هرچند در برج هاى محكم باشيد). در جاى ديگر مى فرمايد: «قُلْ لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْفِرارُ إِنْ فَرَرْتُمْ مِنَ الْمَوْتِ أَوِ الْقَتْلِ»(3)؛ (بگو: اگر از مرگ يا كشته شدن فرار كنيد، سودى به حال شما نخواهد داشت).
آرى انسان در هر چيز شك كند، در اين معنا نمى تواند ترديدى به خود راه دهد كه روزى بايد از اين جهان رخت بربندد، روزى كه نه تاريخش معلوم است و نه ساعت و دقيقه آن، ممكن است دور باشد و شايد بسيار نزديك؛ فردا يا امروز؟ قابل توجّه اينكه هيچ استثنايى در اين قانون نيست. زورمندان، قوى پيكران، صاحبانِ ثروت و قدرت و طبيبان حاذق و حتى انبيا و اولياء. «قرآن مجيد» خطاب به پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى گويد: «إِنَّكَ مَيِّتٌ وَ إِنَّهُمْ مَيِّتُونَ»(4)؛ (تو مى ميرى و آنها نيز خواهند مرد).
آن گاه امام(عليه السلام) به نكته مهمى اشاره مى كند، مى فرمايد: (بنابراين از اين بترس كه مرگ، زمانى تو را بگيرد كه در حال بدى باشى [در حال گناه] در صورتى كه تو پيش از فرا رسيدن مرگ با خويشتن گفتگو مى كردى كه توبه كنى؛ ولى مرگ ميان تو و توبه حائل مى شود و اينجاست كه تو خويشتن را به هلاكت افكنده اى)؛ «فَكُنْ مِنْهُ عَلَى حَذَرِ أَنْ يُدْرِكَكَ وَ أَنْتَ عَلَى حَالٍ سَيِّئَةٍ، قَدْ كُنْتَ تُحَدِّثُ نَفْسَكَ مِنْهَا بِالتَّوْبَةِ، فَيَحُولَ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ ذَلِكَ، فَإِذَا أَنْتَ قَدْ أَهْلَكْتَ نَفْسَك‏َ». امام(عليه السلام) در اين هشدار، فرزندش را به اين حقيقت توجّه مى دهد كه تاريخ مرگ در هر حال مبهم و ناپيداست و گاه انسان گرفتار گناهى مى شود و تصميم مى گيرد لحظه اى بعد آن را با آب توبه از صفحه نامه اعمالش بشويد؛ ولى مرگ ناگهان فرا مى رسد و اين فرصت را از او مى گيرد. همه ما در زندگى خود ديده يا شنيده ايم افرادى را كه تصميم به انجام كارهاى خوب يا بدى داشتند ناگهان در همان لحظه از ادامه كار و رسيدن به مقصود باز ماندند.
در همين ايام كه مشغول شرح اين وصيّت نامه هستيم خبرى در رسانه ها پخش شد كه براى يكى از دانشمندان معروف در محيط ما بزرگداشتى گرفته بودند و گروهى در آن مجلس شركت داشتند و او با نشاط و خوشحالى در انتظار دريافت لوحه تقدير بود كه ناگهان در همان جا دست تقدير او را گرفت و ناگاه گرفتار ايست قلبى شد و همه چيز پايان يافت.(5)
در حديث معروف مفضّل مى خوانيم كه: «امام صادق(عليه السلام) خطاب به مفضّل فرمود: اگر سؤال كنى چرا خداوند مدت حيات انسان را مستور داشته و در هر ساعتى كه مشغول انجام گناه و ارتكاب معاصى است، ممكن است مرگش فرا رسد، در پاسخ مى گوييم: حكمت آن اين است كه با اينكه انسان تاريخ مرگ خود را نمى داند باز هم هر زمان به سراغ گناه مى رود، اگر تاريخ آن را مى دانست و اميد به طول بقاى خود داشت بيشتر پرده درى مى كرد، بنابراين انتظار مرگ در هر حال براى او از اطمينان به بقا بهتر است و اگر اين انتظار در گروهى از مردم اثر نكند در گروه ديگر به يقين مؤثر خواهد بود؛ دست از گناه مى كشند و به سراغ اعمال صالح مى روند و از اموال نفيس خود براى انفاق به فقرا و مساكين بهره مى گيرند».(6)،(7)