آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره نزدیک بودن «مرگ» در تشبیهی زیبا می فرماید: «گويا اين مسافران به منزل رسيده اند [و پايان عمر را با چشم خود مى بينند]، نزديك است كسى كه سريع حركت مى كند به منزلگاه [مرگ] برسد، بدان آن كس كه مركبش شب و روز است او را مى برند و در حركت است، هرچند خود را ساكن پندارد و پيوسته قطع مسافت مى كند، گرچه ظاهراً ايستاده است و استراحت مى كند، اهل دنيا همانند سوارانى هستند كه مركبشان را به پيش مى برند و آنها در خوابند،‌ نفس هاى انسان هر بار گامى به سوى سرآمد زندگى است».

امام علي(عليه السلام)، در بخشی از نامه 31 «نهج البلاغه» – که به امام حسن(علیه السلام) نوشته شده – اهل اين جهان را به مسافرانى تشبيه كرده كه به سوى سرمنزل مقصود در حركتند مى فرمايد: (گويا اين مسافران به منزل رسيده اند [و پايان عمر را با چشم خود مى بينند])؛ «كَأَنْ قَدْ وَرَدَتِ الْأَظْعَانُ(1)». سپس مى افزايد: (نزديك است كسى كه سريع حركت مى كند به منزلگاه [مرگ] برسد)؛ «يُوشِكُ(2) مَنْ أَسْرَعَ أَنْ يَلْحَقَ».
منظور از «مَنْ أَسْرَعَ» همه انسان ها هستند نه گروه خاصى؛ زيرا همه با سرعت به سوى سرمنزل نهايى كه همان پايان زندگى است مى رسند. امام(عليه السلام) تشبيه جالبى درباره مردم جهان مى كند و مى فرمايد: (پسرم بدان آن كس كه مركبش شب و روز است او را مى برند و در حركت است، هرچند خود را ساكن پندارد و پيوسته قطع مسافت مى كند، گرچه ظاهراً ايستاده است و استراحت مى كند)؛ «وَ اعْلَمْ يَا بُنَيَّ أَنَّ مَنْ كَانَتْ مَطِيَّتُهُ(3) اللَّيْلَ وَ النَّهَارَ، فَإِنَّهُ يُسَارُ بِهِ وَ إِنْ كَانَ وَاقِفاً، وَ يَقْطَعُ الْمَسَافَةَ وَ إِنْ كَانَ مُقِيماً وَادِعاً(4)». اشاره به اينكه حركت به سوى پايان عمر حركتى اجبارى است نه اختيارى؛ دست تقدير پروردگار همه را بر مركب راهوارِ زمان سوار كرده و چه بخواهند يا نخواهند با سرعت آنها را به سوى نقطه پايان مى برد، هرچند غافلان از آن بى خبرند.
تعبيرهاى ديگرى در ساير كلمات امام(عليه السلام) در اين زمينه ديده مى شود از جمله مى فرمايد: «أَهْلُ الدُّنْيَا كَرَكْبٍ يُسَارُ بِهِمْ وَ هُمْ نِيَامٌ»(5)؛ (اهل دنيا همانند سوارانى هستند كه مركبشان را به پيش مى برند و آنها در خوابند). در جاى ديگر مى فرمايد: «نَفَسُ الْمَرْءِ خُطَاهُ إِلَى أَجَلِهِ»(6)؛ (نفس هاى انسان هر بار گامى به سوى سرآمد زندگى است). امير مؤمنان(عليه السلام) در حديثى مى فرمایند: «إنّ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ يَعْمَلَانِ فِيكَ فَاعْمَلْ فِيهِما وَ يَأْخُذانِ مِنْكَ فَخُذْ مِنْهُما»(7)؛ (شب و روز در تو اثر مى گذارند [و از عمر تو مى كاهند] تو هم در آنها از خود اثرى بگذار و كارى كن؛ آنها از تو چيزى مى گيرند تو هم چيزى از آنها بگير).
ابن ابى الحديد در اينجا داستان جالبى از يكى از اساتيد خود نقل مى كند مى گويد: «ابوالفرج محمد بن عباد (رحمه الله) از من خواست كه اين وصيّت نامه را براى او بخوانم و در آن روز من جوانِ كم سن و سالى بودم آن را از حفظ براى او خواندم هنگامى كه به اين بخش از وصيّت نامه رسيدم استادم فريادى كشيد و به زمين افتاد؛ در حالى كه كسى بود كه به اين زودى تحت تأثير واقع نمى شد».(8)
در تعبيرات امام(عليه السلام) در اين فقرات، انسان ها به مسافرانى تشبيه شده اند كه بر مركبى تندرو سوارند و اين مركب آنها را به سوى منزلگاه نهايى پيش مى برد. شكي نيست كه گروهى از اين مسافران در ايستگاه هاى وسط راه پياده مى شوند و گروه ديگرى به راه خود همچنان تا پايان عمر طبيعى ادامه مى دهند و عجب اينكه هيچ كس نمى داند در كدام ايستگاه او را پياده مى كنند.
دو چيزِ اين سفر مسلّم است: بدون اختيار بودن آن و اينكه پايان مقررى دارد. گروهى اين سفر را در حال خواب مى پيمايند و عدّه اى بيدارند و بعضى گاه خواب و گاه بيدار؛ آنها كه بيدارند پس از پياده شدن نعمت ها و بركات فراوانى كه در هر ايستگاه موجود است و به آن نياز دارند تهيه مى كنند و آنها كه در خوابند و يا موقعيت خود را نمى دانند به مفهوم «اَلنّاسُ نِيامٌ إذا ماتُوا اِنْتَبِهُوا»(9) دست خالى به مقصد مى رسند.
انبياء و رسولان الهى مأمورانى هستند كه پيوسته در مسير راه به مسافران هشدار مى دهند و بر خواب آلودگان فرياد مى زنند كه برخيزيد و از توقفگاه هاى وسط راه آنچه نياز داريد برگيريد؛ چرا كه وقتى به مقصد رسيديد در آنجا تهيه وسائل مورد نياز ابداً امكان ندارد و از آن مهم تر اينكه بازگشت در اين مسير نيز ممكن نيست. گروهى اين سخنان را باور مى كنند و از جان و دل مى پذيرند و گروهى انكار مى كنند يا ناباورانه به آن گوش مى دهند و هنگامى كه به مقصد رسيدند به واقعيّت تمام آن سخنان پى مى برند و فرياد واحسرتاه سر مى دهند و نعره «يا لَيْتَنا نُرَدُّ وَ لا نُكَذِّبَ بِآياتِ رَبِّنا وَ نَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ»(10) از آنها شنيده مى شود؛ ولى چه سود؟(11)