آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) توسط نیروهای اطلاعاتی خود از قصد «زیاد بن ابیه» براي خيانت در بيت المال آگاه شد و در نامه شدید اللحن به او نوشت: «صادقانه به خداوند سوگند ياد مى كنم اگر به من گزارش رسد كه از بيت المال مسلمين چيزى كم يا زياد به خيانت برداشته اى آنچنان بر تو سخت مى گيرم كه در زندگى تو را كم بهره، سنگين بار و حقير و ذليل سازد». صريح نفرمودن امام(ع) براي اين بود كه «زیاد» در عمل مجرمانه جسور نشود.

از نامه 20 «نهج البلاغه» که امام علي(عليه السلام) آن را به «زياد بن ابيه» جانشين فرماندار خود، «عبدالله بن عباس» در بصره نوشته است، استفاده مى شود كه «زياد» قصد خيانت در بيت المال و طفره رفتن از پرداختن تمام خراج را داشت و امام(عليه السلام) از طريق بعضى از «عيون» خود از اين امر آگاه شد و اين نامه شديد اللحن را براى او نوشت كه خراج را بايد به طور كامل به بيت المال بپردازد و نزد امام(عليه السلام) بفرستد و امام(عليه السلام) او را تهديد كرد كه اگر از اين كار خوددارى نمايد او را شديداً مجازات خواهد كرد.
از اين نامه و مانند آن روشن مى شود كه امام(عليه السلام) عُمال و مراقبينى بر تمام مسئولان حكومتى گماشته بود كه مسائل مهم را مرتباً گزارش مى دادند، و اگر مسئولى پا از مأموريت خود فراتر مى نهاد امام(عليه السلام) به او هشدار مى داد.
از «تاريخ يعقوبي» استفاده مى شود كه امام(عليه السلام) در آغاز اين نامه چنين مرقوم داشته است: «فإنَّ رَسُولي أخبَرنِي بِعُجْبٍ، زَعَمَ أنَّكَ قُلتَ لَهُ فيما بيَنَكَ و بَينَهُ: أنَّ الْأَكرادَ هَاجَتْ بِكَ، فكَسَرَتْ عَليْكَ كَثِيراً مِنَ الخَراجِ، و قُلتَ لَهُ: لَا تُعلِم بِذلِكَ أميرَ المُؤمِنينَ»؛ (فرستاده من چيز تعجب آورى را به من خبر داد؛ او مى گويد: تو اين سخن را به عنوان يك راز به او گفته اى كه كردهاى منطقه سركشى كردند و از پرداختن بسيارى از خراج خوددارى ورزيدند و گفته اى: اين سخن را به امير مؤمنان(عليه السلام) نگو [شايد به گمان اينكه امام(عليه السلام) از مقدار خراج كه قرار داده شده دقيقا خبر نداشته باشد و هرچه براى او بفرستند مى پذيرد)].
از اين قسمت نامه به خوبى استفاده مى شود كه زياد براى تقليل خراج توطئه كرده بود و به عنوان اينكه اكراد از پرداختن خراج به طور كامل خوددارى كردند مى خواست بخشى از خراج را به نفع خود بردارد و براى بيت المال نفرستد. امام(عليه السلام) از توطئه او آگاه شد و اين نامه شديد اللحن را براى او فرستاد و فرمود: «وَ إِنِّي أُقْسِمُ بِاللَّهِ قَسَماً صَادِقاً، لَئِنْ بَلَغَنِي أَنَّكَ خُنْتَ مِنْ فَيْ‏ءِ الْمُسْلِمِينَ شَيْئاً صَغِيراً أَوْ كَبِيراً، لَأَشُدَّنَّ عَلَيْكَ شَدَّةً تَدَعُكَ قَلِيلَ الْوَفْرِ، ثَقِيلَ الظَّهْرِ ضَئِيلَ الْأَمْرِ، وَ السَّلَام‏»؛ (صادقانه به خداوند سوگند ياد مى كنم اگر به من گزارش رسد كه از بيت المال مسلمين چيزى كم يا زياد به خيانت برداشته اى آنچنان بر تو سخت مى گيرم كه در زندگى تو را كم بهره، سنگين بار و حقير و ذليل سازد، والسلام).
تعبير امام(عليه السلام) به اينكه قَسَمى ياد مى كند كه قَسَم صدق است مفهومش اين نيست كه ممكن است كه قَسَم غير صادقانه اى از امام(عليه السلام) صادر شود؛ بلكه نوعى تأكيد بر جدى بودن اين قَسَم است. نكته ديگر اين است كه امام(عليه السلام) به او صريحا نفرمود تو خيانت كرده اى؛ بلكه سخن را به نحو مشروط بيان كرد كه «اگر به من خبر برسد كه مرتكب چنين خيانتى شده اى»؛ زيرا در اين گونه موارد اگر پرده را از روى كار شخص متخلف كنار بزنند او جسورتر مى شود. فصاحت و بلاغت ايجاب مى كند كه پرده را كمى كنار بزنند و مطلب را به صورت مشروط بيان كنند تا او جسور نشود و قصد فرار از منطقه و با خود بردن اموال را نكند.
اين نكته نيز حائز اهمّيّت است كه امام(عليه السلام) مى فرمايد: چنان بر تو سخت مى گيرم كه سه بلا بر سر تو بيايد نخست اينكه در زندگى كم بهره شوى، آبرويت بريزد و كارى به تو نسپارند. دوم اينكه تو سنگين بار گردى كه ممكن است منظور سنگين بار شدن در دنيا باشد؛ يعنى مسئوليت خيانت بر دوش او قرار گيرد و به دنبال آن مجازات شود و يا بر اثر بينوايى پشتش براى اداره زندگى شخصى خود سنگين گردد.
اصولاً خيانت مخصوصاً خيانت در اموال به ويژه خيانت در بيت المال مايه رسوايى شديد در دنيا و آخرت است و اين منحصر به «زياد» نبود كه در صورت خيانت، سرنوشت هاى سه گانه اى را كه امام(عليه السلام) در نامه بالا به آن اشاره كرده است پيدا كند؛ بلكه اين سرنوشت ها در انتظار تمام خائنان مخصوصاً خائنان به بيت المال است، خائناني كه پشت آنها از بار گناه و مسئوليت و مجازات سنگين مى شود، بهره آنها كم و شخصيت آنها حقير و بى مقدار خواهد شد.(1)