آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

شکی نیست که همه انسان ها در معرض امتحان الهی قرار دارند و صبر و بردباری، توجّه به گذرا بودن حوادث دنیا، استمداد از نیروی ایمان و الطاف الهی، عبرت از تاریخ و اقدامات گذشتگان و توجّه به آگاهی خداوند از همه آزمایشات و بلایا، از جمله راه های موفقیت در این امتحانات می باشد.

از آنجا كه نظام حيات در جهان هستى نظام تكامل و پرورش است و تمامى موجودات زنده مسير تكامل را مى ‏پيمايند، همه مردم از انبياء گرفته تا افراد عادی ـ طبق اين قانون عمومى‏ ـ مى ‏بايست آزمايش شوند و استعداد نهفته خود را برای رسیدن به تکامل شكوفا سازند؛ امّا بندگان در برابر این امتحانات سرنوشت ساز به دو گروه تقسيم مى ‏شوند: گروهى از عهده امتحانات بر آمده و گروهى مردود مى‏ گردند. برای اینکه بتوانیم از عهده امتحانات الهی برآییم، لازم است با نکاتی آشنا شویم:
1- صبر و پایداری
خداوند در آیه 155 سوره بقره می فرماید: «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِين»؛ (قطعا همه شما را با چيزى از ترس، گرسنگى، زيان مالى و جانى، و كمبود ميوه ‏ها آزمايش مى‏ كنيم و بشارت ده به استقامت كنندگان!)
با توجه به این آیه کریمه، نخستين و مهمترين گام براى پيروزى همان است كه در جمله كوتاه و پر معنى «وَ بَشِّرِ الصَّابِرِين» آمده است، اين جمله با صراحت مى ‏گويد: رمز پيروزى در اين راه، صبر و پايدارى است و به همين دليل بشارت پيروزى را تنها به صابران و افراد با استقامت مى‏ دهد.
2- توجه به گذرا بودن حوادث دنیا
توجّه به گذرا بودن حوادث اين جهان، عامل ديگرى براى پيروزى محسوب مى ‏شود. خداوند در آیه 156 سوره بقره می فرماید: «الَّذينَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصيبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُون»؛ (آنها كه هر گاه مصيبتى به ايشان مى‏ رسد، مى‏ گويند: ما از آنِ خدائيم و به سوى او بازمى‏ گرديم!).
اصولا اين جمله «إِنَّا لِلَّه وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ» كه از آن به عنوان «كلمه استرجاع» ياد مى‏ شود، عصاره‏ اى است از عالي ترين درس هاى توحيد و روشن ترین نشانه انقطاع الى الله است و تكيه بر ذات پاك او در همه چيز و در هر زمان و اگر مى ‏بينيم بزرگان اسلام به هنگام بروز مصائب سخت اين جمله را با الهام گرفتن از قرآن مجيد تكرار مى‏ كردند، براى اين بوده است كه شدّت مصيبت آنها را تكان ندهد و در پرتو ايمان به مالكيت خداوند و بازگشت همه موجودات به سوى او، اين حوادث را درون خود هضم كنند. تأسّی به این آیه و القای گذرا بودن این جهان به خود و اینکه این جهان گذرگاهى بیش نیست و در نتیجه دوری از یاس و ناامیدی رمز دیگری برای موفقیت در آزمون های الهی است.
اميرمؤمنان على(علیه السلام) در تفسير اين جمله مى ‏فرمايد: «إِنَّ قَوْلَنَا إِنَّا لِلَّهِ إِقْرَارٌ عَلَى أَنْفُسِنَا بِالْمُلْكِ‏ وَ قَوْلَنَا وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ إِقْرَارٌ عَلَى أَنْفُسِنَا بِالْهُلْكِ»(1)؛ (اينكه ما مى‏ گویيم «إِنَّا لِلَّهِ» اعتراف به اين حقيقت است كه ما مملوك اویيم و اينكه مى ‏گویيم: «وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ» اقرار به اين است كه ما از اين جهان خواهيم رفت و جايگاه ما جاى دگر است).
3- استمداد از نیروی ایمان و الطاف الهی
استمداد از نيروى ايمان، عامل مهم ديگرى برای موفقیت در امتحانات الهی است. كسانى هستند كه هر وقت دستخوش حوادث مى ‏گردند، اعتدال خود را از دست داده، گرفتار اضطراب مى ‏شوند؛ امّا دوستان خدا چون برنامه و هدف روشنى دارند بدون حيرت و سرگردانى، مطمئن و آرام به راه خود ادامه مى ‏دهند، خدا نيز روشن‏ بينى بيشترى به آنها مى‏ دهد كه در انتخاب راه صحيح دچار اشتباه نشوند. لذا انسان در امتحانات و مواجهه با سختی ها همواره باید به خداوند تکیه کند و از او بخواهد در میان سرگردانی و حیرت، راه مطمئن و صحیح را به او بنمایاند و اگر تصمیم گرفت که در مسیر خدا گام نهد، مطمئن باشد که یاری و الطاف خدا شامل حالش خواهد شد؛ چنان كه در آیه 69 سوره عنکبوت به این موضوع تصریح شده که: «وَ الَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا»؛ (كسانى كه در راه ما به جهاد برخيزند ما آنها را به راه هاى خود هدايت مى‏ كنيم).
4- عبرت از تاریخ و اقدامات گذشتگان
یکی از چیزهایی که موفقیت در امتحانات خداوند را در پی دارد، عبرت از سرگذشت کسانی است که امتحان و آزمایش شده اند و راه نادرست را برگزیده اند و اکنون آن روش و مسلک برای دیگران آیینه عبرت است تا به آن راه نروند وگرنه دچار همان گرفتاری و نتایج شوم خواهند شد. خداوند در قرآن نیز در آیات متعددی از امت ها و ملت های گذشته یاد می کند و آن ها را مایه عبرت می داند، به عنوان مثال در آیه 69 سوره نمل خطاب به پیامبرش می فرماید: «قُلْ سيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُجْرِمين»؛ (بگو: در روى زمين سير كنيد و ببينيد عاقبت كار مجرمان به كجا رسيد!).قرآن مجيد مردم را به سير در زمین و مشاهده آثار گذشتگان، سرزمينهاى ويران شده اقوامى كه به عذاب گرفتار شده‏ اند، كاخهاى در هم شكسته شاهان، قبرهاى در هم ريخته و استخوانهاى پوسيده مستكبران و اموال و ثروتهاى بى صاحب مانده ثروتمندان مغرور، دعوت می کند، چراکه كه مطالعه اين آثار كه تاريخ زنده و گويا و ملموس پيشينيان است دلها را بيدار و چشمها را بينا مى‏ كند. علاوه بر این توجه به تاريخ پيشينيان و بررسى موضع آنان در برابر آزمايش هاى الهى براى آماده ساختن روح انسان نسبت به امتحانات پروردگار بسيار مؤثر است. اصولا اگر انسان در مسائلى كه براى او پيش مى ‏آيد احساس تنهايى كند از نيروى مقاومتش كاسته خواهد شد، اما توجه به اين حقيقت كه اين مشكلات طاقت ‏فرسا و آزمايش هاى سخت الهى براى همه اقوام و ملتها در طول تاريخ وجود داشته سبب افزايش نيروى پايدارى انسان مى‏ گردد به همين دليل قرآن مجيد كرارا براى دلدارى پيامبر(صلی الله علیه و آله) و تقويت روحيه او و مؤمنان اشاره به تاريخ گذشتگان و حوادث دردناك زندگى آنها مى ‏كند؛ مثلا در آیه 34 سوره انعام مى ‏گويد: «وَ لَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلى‏ ما كُذِّبُوا وَ أُوذُوا حَتَّى أَتاهُمْ نَصْرُنا»؛ (اگر تو را تكذيب كنند تعجب نيست، پيامبران پيشين را نيز تكذيب كردند آنها در برابر تكذيب مخالفان پايدارى و شكيبايى به خرج دادند، و آزار شدند تا سرانجام نصرت و يارى ما به سراغشان آمد).
5- توجّه به آگاهی خداوند از همه آزمایشات و بلایا
توجّه به اين حقيقت كه همه اين حوادث در پيشگاه خداوند رخ مى ‏دهد و او از همه چيز آگاه است عامل ديگرى براى پايدارى است.
كسانى كه در يك مسابقه مشكل و طاقت‏ فرسا شركت دارند همين كه احساس مى ‏كنند جمعى از دوستانشان در اطراف ميدان مسابقه آنها را مى ‏بينند تحمّل مشكلات براى آنها آسان مى ‏شود و با شوق و عشق بيشترى به نبرد با حوادث بر مى ‏خيزند.
جايى كه وجود چند نفر تماشاچى چنين اثرى در روح انسان بگذارد توجه به اين حقيقت كه خداوند مجاهدت هاى ما را در صحنه ‏هاى آزمايش مى ‏بيند، چه عشق و شورى به ادامه اين جهاد در ما ايجاد خواهد كرد.
قرآن مى ‏گويد: به هنگامى كه نوح(علیه السلام) تحت شديدترين فشارها از سوى قومش مامور به ساختن كشتى شد خداوند به او دستور داد: «وَ اصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنا»(2)؛ (در برابر ما اقدام به ساختن كشتى كن).
عبارت «بِأَعْيُنِنا»، چنان قوت قلبى به نوح(علیه السلام) بخشيد كه فشار و استهزاى دشمنان، كمترين خللى در اراده نيرومند او ايجاد نكرد.(3)
از سالار شهيدان و مجاهدان راه خدا امام حسين(علیه السلام) همين معنى نقل شده كه در صحنه كربلا به هنگامى كه بعضى از عزيزانش با فجيع ترين حالت به شهادت رسیدند، فرمود: «هَوَّنَ عَلَيَّ مَا نَزَلَ بِي أَنَّهُ بِعَيْنِ اللَّه‏»(4)؛ (همين كه مى‏ دانم اين امور در برابر ديدگان علم پروردگار انجام مى ‏گيرد تحمّل آن بر من آسان است).