آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) با تاکید بر حفظ اسرار می فرماید: «كسى كه راز خود را بپوشاند همواره اختيار آن به دست اوست»، لذا به خاطر مشكلاتى كه افشاي سرّ به همراه دارد، بايد در حفظ آن کوشید. امام صادق(ع) در حديثى آن را همانند خونى دانسته كه فقط بايد در رگ هاى خود انسان جريان يابد. در حقیقت پيامبر(ص) نیز از طريق كتمان سرّ، توانست مکه را فتح نماید. همچنین امام علی(ع) در حدیثی می فرماید: «خير دنيا و آخرت در دو چيز جمع شده: كتمان سرّ و دوستى با نيكان و تمام شرور در دو چيز جمع شده: فاش كردن اسرار و دوستى با اشرار».

امام علي(عليه السلام) در حکمت 162 «نهج البلاغه» با تأكيد بر حفظ اسرار مى فرمايد: (كسى كه راز خود را بپوشاند همواره اختيار آن به دست اوست [و كسى كه نپوشاند از اختيارش بيرون مى رود])؛ «مَنْ كَتَمَ سِرَّهُ كَانَتِ الْخِيَرَةُ بِيَدِهِ».
منظور از سرّ، امورى است مربوط به انسان كه اگر ديگران از آن آگاه شوند ممكن است مشكلات عظيمى براى وى فراهم سازند، مثلاً شخصى كه معتقد به مذهب اهل بيت(عليهم السلام) است و در ميان متعصبان لجوجِ و نادانى از مخالفان قرار گرفته است، بديهى است اگر سرّ خويش را فاش كند جانش به خطر مى افتد و گاه افشاى اسرار سبب مى شود كه حسودان انسان را از رسيدن به نتيجه كارش باز دارند و به اصطلاح چوب لاى چرخ هايش بگذارند يا رقيبانى باشند كه براى حفظ منافع خود پيش دستى كنند و كارى را كه او ابداع كرده از وى بگيرند و به ثمر برسانند و از فوايد آن بهره گيرند و ابداع كننده اصلى را محروم سازند. بديهى است عقل مى گويد: در چنين مواردى اسرار را بايد كتمان كرد و حتى براى عزيزترين عزيزان بازگو نكرد؛ زيرا آن عزيزان هم عزيزانى دارند كه براى آنها بازگو مى كنند و چيزى نمى گذرد كه آن سرّ، همه جا منتشر مى شود و صاحب سرّ در رسيدن به اهدافش ناكام مى ماند.
در نامه 31 «نهج البلاغه» (نامه امام(عليه السلام) به فرزند دلبندش امام حسن مجتبى(عليه السلام)) نيز اشاره به كتمان سرّ شده، همچنين در حكمت 6 و 48 نيز امام(عليه السلام) بر اين معنا تأكيد كرده است. در حقیقت مسئله كتمان اسرار به قدرى اهميت دارد كه امام صادق(عليه السلام) در حديثى آن را همچون خونى مى شمرد كه فقط بايد در درون رگ هاى خود انسان جريان يابد، مى فرمايد: «سِرُّكَ مِنْ دَمِكَ فَلَا تُجْرِيهِ فِي غَيْرِ أَوْدَاجِكَ».(1)
البته مسئله كتمان سرّ در مسائل اجتماعى كه براى يك جامعه سرنوشت ساز است از اهميت بسيار بيشترى برخوردار است و چه بسا افشاى يك سرّ سبب حمله غافلگيرانه دشمن و ريخته شدن خون هاى بيگناهان گردد. در تاريخ زندگى پيامبر(صلى الله عليه وآله) موارد زيادى مى بينيم كه از طريق كتمان، از خسارات مهمى بر جامعه اسلامى پيشگيرى كرد و از آن جمله مسئله كتمان اسرار در جريان فتح مكه بود كه با دقت انجام شد و هنگامى كه لشكر اسلام با عِدّه و عُدّه فراوان در كنار مكه فرود آمدند تازه مكيان از جريان باخبر شدند و همين امر سبب شد مقاومتى نشان ندهند و خونى ريخته نشود و فوج فوج اسلام را پذيرا شوند. از این رو گاه مى شد رسول اكرم(صلى الله عليه وآله) براي اين كه دشمن از مأموريت مسلمانان آگاه نشود دستورات را در نامه اى سربسته مي نوشت و به فرمانده لشكر مى داد و مى فرمود: هنگامى كه به فلان نقطه رسيديد نامه را باز كنيد و مطابق دستور عمل نماييد و به اين ترتيب دشمن از نقشه هاى مسلمانان آگاه نمى شد.
اين سخن را با حديث پربار ديگرى از اميرمؤمنان(عليه السلام) ادامه مى دهيم كه فرمود: «جُمِعَ خَيْرُ الدُّنْيَا وَ الآخِرَةِ فِي كِتْمَانِ السِّرِّ وَ مُصَادَقَةِ الاَخْيَارِ وَ جُمِعَ الشَّرُّ فِي الاِذَاعَةِ وَ مُوَاخَاةِ الاَشْرَارِ»(2)؛ (خير دنيا و آخرت در دو چيز جمع شده است: كتمان سرّ و دوستى با نيكان و تمام شرور در دو چيز جمع شده: فاش كردن اسرار و دوستى با اشرار).
البته اين قاعده كلى مانند غالب قواعد كلّى، استثناى محدودى نيز دارد و آن در موردى است كه انسان مى خواهد با شخص عاقل و دانايى مشورت كند و با كلى گويى نمى تواند نظر او را جلب نمايد، بلكه بايد جزئيات مطلب را با او در ميان بگذارد تا بتواند از مشورت او بهره گيرد. هرگاه چنين كسى انسان رازدارى باشد مى توان اسرار را براى رسيدن به اهداف مشورت در اختيار او گذارد.
امام صادق(عليه السلام) در حديثى در باب شرايط شخص مورد مشورت مى فرمايد: «چهارمين شرط [بعد از عقل و ديانت و صداقت] اين است: «أَنْ تُطْلِعَهُ عَلَى سِرِّكَ فَيَكُونَ عِلْمُهُ بِهِ كَعِلْمِكَ بِنَفْسِكَ ثُمَّ يُسِرَّ ذَلِكَ وَ يَكْتُمَهُ فَإِنَّهُ... إِذَا أَطْلَعْتَهُ عَلَى سِرِّكَ فَكَانَ عِلْمُهُ بِهِ كَعِلْمِكَ تَمَّتِ الْمَشُورَةُ وَ كَمَلَتِ النَّصِيحَةُ»؛ (چهارمين شرط اين است كه او را بر سرّ خود آگاه سازى و همان گونه كه تو درباره موضوع مورد مشورت آگاهى دارى او هم آگاهى داشته باشد، سپس سرّ تو را پنهان دارد... هرگاه او را بر سرّت آگاه ساختى و علم او نسبت به آن موضوع مانند علم تو شد مشورت كامل مى شود و خيرخواهى به كمال مى رسد)».(3)،(4)