آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

نام اصلى این کتاب، «مفاتیح الغیب» است که با نام «تفسیر کبیر» و «تفسیر رازى» شناخته شده است و یکى از مهم ترین منابع اهل سنت در تفسیرقرآن به شمار مى رود. این کتاب توسط «فخر الدین محمد بن عمر رازى» در اواخر قرن ششم به نگارش در آمده است. فخر الدین رازى که به فخر رازى معروف است، مفسر و متکلمى زبردست مى باشد که در فقه، تابع فقه شافعى بوده و از ابوحنیفه نیز تاثیر پذیرفته است. جایگاه این تفسیر در میان اهل سنت به قدرى بلند و والا تلقّى شده است که بسیارى از مفسّران متاخر اهل سنت مثل «آلوسى»، «ابوحیان اندلسى»، «نیشابورى»، و «طنطاوى» از شیوه تفسیرى او پیروى کرده و در بسیارى از مباحث به مطالب فخر رازى استناد کرده و مطالب وى را نقل نموده اند. تفسیر رازى بر اساس مباحث کلامى و اعتقادى ترتیب یافته و آراء و اندیشه هاى بیشتر فرقه هاى اسلامى در آن نقل شده و مورد نقد و بررسى قرار گرفته است؛ لذا این تفسیر بسیارى از نظرات فرقه ها را به دست مى دهد. بر این اساس، و با توجه به اینکه بسیارى از نظرات و عقاید علماى شیعه را نقل و ردّ کرده و در برخى از موارد نیز آنها را پذیرفته است، این تفسیر مورد توجه مفسران و دانشمندان شیعه نیز قرار گرفته است.

نام اصلى این کتاب، «مفاتیح الغیب» است که با نام «تفسیر کبیر» و «تفسیر رازى» شناخته شده است و یکى از مهم ترین منابع اهل سنت در تفسیرقرآن به شمار مى رود. این کتاب توسط «فخر الدین محمد بن عمر رازى» در اواخر قرن ششم به نگارش در آمده است. فخر الدین رازى که به فخر رازى معروف است، مفسر و متکلمى زبردست مى باشد که در فقه، تابع فقه شافعى بوده و از ابوحنیفه نیز تاثیر پذیرفته است. او کتاب هاى فراوانى در علوم مختلف اسلامى نوشته و بویژه شرحى بر نهج البلاغه نگاشته است. اما على رغم توجه وى به نهج البلاغه، در تقابل و لجاجت با عقاید شیعه اثنى عشرى بوده است.
تفسیر کبیر و بیان مباحث کلامی:
تفسیر رازى کتابى است که در اصل، بر اساس مباحث کلامى و اعتقادى تنظیم و ترتیب یافته و آراء و اندیشه هاى بیشتر فرقه هاى اسلامى (اعم از شیعه و سنى) در آن نقل شده و مورد نقد و بررسى قرار گرفته است. فخر رازى غالباً در این کتاب به مباحث مهم اعتقادى مثل توحید، صفات و اسماى الهى، افعال الهى، جبر و اختیار، ایمان و کفر، نبوت و معاد و مسائل پیرامون امامت پرداخته است. و در هر یک از آنها نظرات فرقه هاى متعدد کلامى مثل اشاعره، معتزله، کرامیّه، حشویّه، جبریّه، و شیعه را مطرح نموده و نقد و ابطال کرده است. و پس از بررسى هاى مفصل کلامى، نظرات خود مبتنى بر مسلک اشعرى را اظهار نموده است. در ذیل بسیارى از آیات، به صورت تفسیر به راى و حتى مخالف با روایات صحیح و صریح پیامبر اکرم (ص)، آیه را به نفع عقاید اشعرى خودش معنا و تفسیرکرده است.
فخر رازی و عقاید شیعه:
او على رغم داشتن گرایش اساسى به اشعرى (در عقاید) تا حدودى تحت تاثیر آراء و اندیشه هاى «ابوالحسین بصرى معتزلى» قرار داشت و از این طرق در بسیارى از مسائل اعتقادى به طور ناخواسته، به شیعه گرایش یافته است. زیرا «ابوالحسین بصرى» به عقاید شیعى نزدیک بود و فخر رازى در برخى از نظراتِ بصرى مثل جواز صادر شدن کرامت از اولیاى الهى در مورد غیر از پیامبران، که موافق با شیعه است، سخنان او را پذیرفته است.
او حتى در تفسیر خود مطالب بصرى و شاگردش «ملاحمى خوارزمى معتزلى» را به وفور نقل و تایید کرده است.
اهمیت تفسیر کبیر در نظر علمای شیعه:
با توجه به نقل گفته هاى اندیشمندان کلامى (اعتقادى) و مفسّران پیشین توسط فخر رازى در مفاتیح الغیب، این تفسیر براى اهل سنت و حتى محققان سایر فرقه ها داراى اهمیت فراوان است. زیرا بسیارى از نظرات فرقه ها را به دست مى دهد. بر این اساس، و با توجه به اینکه بسیارى از نظرات و عقاید علماى شیعه را نقل و ردّ کرده و در برخى از موارد نیز آنها را پذیرفته است، این تفسیر مورد توجه مفسران و دانشمندان شیعه نیز قرار گرفته است. اما مواضع او در برابر شیعه سه گونه است: در بسیارى از مسائل با لجاجت اشعرى گرى به مخالفت با عقاید شیعه پرداخته، و در برخى موارد مثل برترى على بن ابى طالب (ع) در علم و عمل، و فضیلت او نزد خدا بر سایر صحابه، عقاید شیعه را پذیرفته است، و در برخى موارد نیز مطالبى را به دروغ و بى اساس به شیعه نسبت داده است.
او در این تفسیرعلى رغم استفاده از روایات براى شرح و تفسیرآیات قرآن، احادیث را به طور «مرسل» و حتى بدون ذکر نام گوینده حدیث (که پیامبر است یا از ائمه شیعه) نقل کرده است.
جایگاه تفسیر کبیر در نظر علمای اهل سنت:

جایگاه این تفسیر در میان اهل سنت به قدرى بلند و والا تلقّى شده است که بسیارى از مفسّران متاخر اهل سنت مثل «آلوسى»، «ابوحیان اندلسى»، «نیشابورى»، و «طنطاوى» از شیوه تفسیرى او پیروى کرده و در بسیارى از مباحث تفسیرخود به مطالب فخر رازى استناد کرده و مطالب وى را نقل نموده اند.