آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

کتاب «المقنع فی الغیبه» توسط ابوالقاسم علی بن حسین موسوی معروف به سید مرتضی علم الهدی (355 ق _ 436 ق) تالیف شده است. او که از ارکان اصلی علم کلام در تاریخ تشیع است و همه بزرگان قرن پنجم بر سر سفره دانش او نشسته اند این کتاب را برای وزیر و پسر وزیر دولت وقت خود یعنی ابوالحسین علی بن الحسین بن علی بن هارون بن عبد العزیز اراجنی مغربی وزیر و ابویحیی ابن الوزیر نوشت تا ابعاد مسئله غیبت امام عصر ارواحنا فداه را به طور علمی و دقیق، روشن و اثبات گرداند.

کتاب «المقنع فی الغیبه» توسط ابوالقاسم علی بن حسین موسوی معروف به سید مرتضی علم الهدی (355 ق _ 436 ق) تالیف شده است. او که از ارکان اصلی علم کلام در تاریخ تشیع است و همه بزرگان قرن پنجم بر سر سفره دانش او نشسته اند این کتاب را برای وزیر و پسر وزیر دولت وقت خود یعنی ابوالحسین علی بن الحسین بن علی بن هارون بن عبد العزیز اراجنی مغربی وزیر و ابویحیی ابن الوزیر نوشت تا ابعاد مسئله غیبت امام عصر ارواحنا فداه را به طور علمی و دقیق، روشن و اثبات گرداند.

علت تالیف کتاب «المقنع فی الغیبه»:

ماجرای تالیف این کتاب از این قرار بود که سید مرتضی روزی در یک محفل علمی به طرح مسئله غیبت امام زمان ارواحنا فداه پرداخت و آن دو نفر در آن مجلس حضور داشتند و از او درخواست کردند که برای شرح آن مسئله کتابی مختصر بنویسد.

او این کتاب را پس از دو کتاب «تنزیه الانبیاء» و «الشافی فی الامه» نوشته و در آن از مطالب آن دو کتاب نیز بهره برده و به آنها استناد کرده است.

پاسخ به شبهات:

سید مرتضی در واقع این کتاب را در پاسخ به اعتراض علمای اهل سنت به مسئله غیبت امام زمان(علیه السلام) نوشته است و پس از ذکر یک مقدمه کوتاه مباحث آن را مبتنی بر دو اصل مهم امامت و عصمت ترتیب داده است. علت و حکمت غیبت را به کاستی های بشر باز گردانده و بر این اساس به توضیح ابعاد غیبت امام (ع) پرداخته است.

او برای اثبات عقائد شیعی به استدلال‌های اهل سنت در برابر یهود و سایر مکاتب برای اثبات خاتمیّت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) و ابدی بودن دین اسلام استناد کرده و از استدلال های خودشان بر علیه آنان حجت آورده است. سپس فرق میان غیبت و عدم وجود، غیبت و اختفای نبی را گفته و به طرح مباحثی مثل اجرای حدود الهی در دوره غیبت، علت عدم ظهور و غیره پراخته است.

سید مرتضی خود یک تتمه و تکمله بر این رساله نگاشته است که به ابعاد بیشتری از مسائل مربوط به غیبت امام عصر ارواحنا فداه اشاره دارد؛ از جمله: تاثیر امام(علیه السلام) بر عالم در زمان غیبت، علم امام به امور در اثنای غیبت، الهام گیری علما و اولیاء از وجود حضرت، مشاهده امام در غیبت، قرب و بعد امام، تعیین جانشین و علم امام به وقت ظهور.

جایگاه کتاب المقنع فی الغیبه:

این کتاب یکی از مهم ترین منابع و مستندات علمای پس از سید مرتضی مثل شیخ طوسی، ابن شهر آشوب، علامه مجلسی، و دیگران به شمار می رود و مطالب بسیار مهمی را در این زمینه از وی نقل کرده و شرح داده اند.

کتاب المقنع نخستین کتابی است که به طور مستقل در زمینه غیبت نوشته شده و با شیوه پاسخ گویی به شبهات با عبارت «فان قیل ... قلنا...» تنظیم شده است.

کتاب های هم نام المقنع فی الغیبه:

البته کتاب با عنوان المقنع در تاریخ اسلام فراوان نوشته شده است مثل المقنع فی الامامه نوشته ابوالحسین محمد بن بشر حمدونی سوسنجردی، المقنع فی الامامه تالیف عبیدالله بن عبد الله سعد آبادی که معاصر سید مرتضی بود، المقنع فی الفقه در فقه شیعه از شیخ صدوق، ابوالحسن ارزنی (م 339 ق) و ابن حجام (م 330 ق) و در فقه اهل سنت نیز از ابن قدامه مقدسی، المقنع فی اصول الفقه، المقنع فی النحو، المقنع فی الجبر و المقابله، المقنع فی القرائات السبع، و المقنع فی المذهب. اما کتاب المقنع فی الغیبه از جمله کتاب هایی است که در موضوع خود، مشابه ندارد.

این کتاب بارها در ایران و بیروت چاپ شده است.