آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در سوره «زخرف» درباره عواقب «غفلت» از یاد خدا به صورت يك حكم كلى و عمومى كه درباره همه اقوام و افراد صادق است مى فرمايد: «هر كس از ياد خدا روى گردان و غافل گردد، شيطان را به سراغ او مى فرستيم تا همواره با او قرين باشد». دقت در این آیه ما را متوجه این حقیقت می کند که «غفلت» و بى خبرى انسان در روى گردانى از خداوند، باعث نزديك شدن شيطان به انسان مي شود و اين، مجازاتى است كه در دنيا دامنگير اين افراد مى شود.

خداوند در آيه 36 سوره زخرف، به صورت يك حكم كلى و عمومى ـ كه درباره همه اقوام و افراد صادق است ـ مى فرمايد: (هر كس از ياد خدا روى گردان شود [و غافل گردد]، شيطان را به سراغ او مى فرستيم تا همواره با او قرين باشد)؛ «وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحمنِ نُقَيِّضُ لَهُ شَيطاناً فَهُوَ لَهُ قَرينٌ».(1)
آرى! توجه به خدا به مقتضاى «اِنّ الَّذينَ قَالُوا رَبُّنَا اللّهُ ثُمَّ استَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ المَلائِكة... » سبب همنشينى با فرشتگان مى گردد؛ حال آن كه «غفلت» و بى خبرى از ياد او، شياطين را قرين انسان مى سازد. شياطينى كه بر گرده او سوار مى شوند و به هر راهى كه خواستند مى برند. اين كه مى فرمايد: «ما شيطانى را به سراغ او مى فرستيم تا قرين او باشد»، در واقع به اين معنى است كه عمل او؛ يعنى، «غفلت» و بى خبرى در روى گردانى از خداوند رحمان، چنين اثرى را به دنبال دارد و به تعبير ديگر، اين مجازاتى است كه در دنيا دامنگير اين افراد مى شود. با توجه به اين كه «يعش» از ماده «عشو» (بروزن نشر) به معنى ضعيف و كم نور شدن چشم است؛ آن چنان كه گويى پرده اى بر آن افتاده كه مفهوم آن، چيزى جز «غفلت» و بى توجهى و اعراض نيست. رسول خدا(صلى الله عليه و آله) در حديثى فرموده اند: «اِذَا أَرَادَ اللّهُ بِعَبْدٍ شَرّاً قيِّضَ لَهُ شَيطاناً قَبْلَ مَوتِهِ بِسَنَةٍ، فَلَا يَرى حَسَناً اِلَّا قَبَّحَهُ عِنْدَهُ حَتَّى لا يَعْمَلَ بِهِ، وَ لَا يَرى قَبِيحاً اِلَّا حَسَّنَهُ حَتّى يَعْمَلَ بِهِ»(2)؛ (هنگامى كه خداوند شرّ بنده اى را [به خاطر «غفلت» و بى خبرى از خدا] بخواهد، شيطانى را يك سال قبل از مرگ او سراغ او مى فرستد [كه همه چيز را در نظر او دگرگون مى سازد] آن گاه هيچ كار خوبى را نمى بيند، مگر اين كه آن كار در نظرش، زشت جلوه مى كند و آن را رها مى سازد و هيچ كار بدى را نمى بيند، مگر اين كه آن كار در نظرش، زيبا جلوه مى كند و آن را انجام مى دهد).
بحث درباره اين آيه را با شعر مناسبى از تفسير «روح البيان» كه ذيل همين آيه نقل شده است، پايان مى دهيم:
«دريغ و درد كه با نفس بد قرين شده ايم *** و از اين معامله با ديو همنشين شده ايم
به بارگاه فلك بوده ايم و رشك ملك *** ز جور نفس جفا پيشه اين چنين شده ايم».(3)