آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

تکبر در برابر خداوند که بدترین نوع تکبر است به اشکال مختلف شکل می گیرد: یک قسم این است که انسان ضعیف ادعای الوهیت کند و نه تنها خود را بنده خدا نداند بلکه مردم را به بندگی خود دعوت نماید. شکل دیگری از تکبر در برابر خداوند، تکبر ابلیس و پیروان اوست که از اطاعت خداوند در سجده بر آدم(ع) سرباز زدند و تشخیص خود را برتر شمردند.

منظور از تكبّر در برابر خداوند - كه بدترين نوع تكبّر است و از نهايت جهل و نادانى سرچشمه مى‏ گيرد - اين است كه انسانِ ضعيف، ادّعاى الوهيّت كند و نه تنها خود را بنده خدا نداند؛ بلكه سعى كند مردم را به بندگى خود دعوت نمايد، يا همچون فرعون: «اَنَا رَبُّكُمُ الْاَعْلَى»(1)؛ (من پروردگار برتر شما هستم!) بگويد و يا از «مَا عَلِمْتُ لَكُمْ مِنْ اِلهٍ غَيْرِي»(2)؛ (من خدايى جز خودم براى شما سراغ ندارم) دم بزند.
بسيار بعيد به نظر مى‏ رسد كه افرادى همچون «فرعون» - كه سالها بر كشور پهناور مصر حكومت مى‏ كرد - آنقدر كم عقل و بى هوش باشد كه خود را واقعاً «ربّ اعلى» و تنها معبود بزرگ در جهان هستى بداند؛ بلكه بيشتر به نظر مى‏ رسد كه او و افرادى امثال او براى احمق كردن توده‏ هاى ساده لوح اين گونه ادّعاها را مطرح مى‏ كردند تا پايه‏ هاى حكومت خود را از طريق ادّعاى الوهيّت محكم سازند.
شكل ديگرى از تكبّر در برابر خدا، تكبّر ابليس و پيروان اوست كه از اطاعت خداوند سر باز زدند و تشخيص خود را برتر شمردند و به حكمت پروردگار خرده گرفتند و گفتند: چرا ابليس كه از آتش آفريده شده است در برابر يك موجود خاكى سجده كند؟ و گفت: «لَمْ اَكُنْ لِاَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَاءٍ مَسْنُونٍ»(3)؛ (من هرگز براى بشرى كه از گِل خشكيده ‏اى آفريده اي كه از گِل بدبويى گرفته شده است، سجده نخواهم كرد)، «قَالَ اَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِى مِنْ نَارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ»(4)؛ (من از او بهترم! مرا از آتش آفريده‏ اى و او را از گِل!).
آرى گاه حجاب ضخيم كبر و غرور چنان جلوي چشم عقل و هوش انسان را مى‏ گيرد كه موجود ضعيفى، خود را آگاه‏تر از حكيم على الاطلاق مى‏ پندارد.
آرى آتش كبر و غرور، نخست از تكبّر در برابر بندگان خدا سر مى‏ زند، سپس به استكبار در برابر انبيا و رسولان پروردگار مى‏ رسد و سرانجام به تكبّر در برابر ذات پاك خداوندگار مى‏ انجامد!(5)