آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

شارحان نهج البلاغه در پاسخ این سوال گفته اند كه حضور پيامبر(ص) و امام علی(ع) به خاطر اين بود كه از طريق وحى مى دانستند در اين ميدانها شهيد نمى شوند. برخی نیز گفته اند: آن دو بزرگوار در جنگ هايى كه فاصله چندانى با مركز حکومت نداشت شرکت می کردند اما پيامبر(ص) در تبوك امام را جانشین و پناهگاه مردم مدينه قرار داد.

عمر بن خطاب در زمان خلافت خود با امام علی(عليه السلام) در مورد جنگ با رومیان مشورت کرد، امام(عليه السلام) پاسخ خليفه را به هنگام مشورت، با يك دليل منطقى و روشن بيان فرمود و آن اين كه حضور رييس يك جمعيّت در ميدان نبرد جز در موارد استثنايى كار خطرناكى است، چرا كه يكى از احتمالات قابل قبول اين است كه او در نبرد كشته شود كه نتيجه اش متلاشى شدن لشكر از يكسو و متلاشى شدن شيرازه سراسر كشور از سوى ديگر مى باشد، در حالى كه اگر او در جاى خود بماند مى تواند لشكر بلكه لشكرهاى ديگر را به جاى لشكر اوّل اعزام كند و سلطه خود را بر تمام كشور حفظ نمايد.
جمعى از شارحان نهج البلاغه اين سؤال را در اين جا مطرح كرده اند كه اگر حضور رييس جمعيّت چنين خطرى را در پى دارد پس چرا خود آن حضرت(عليه السلام) در ميدان جنگ «صفّين» و «جمل» و «نهروان» حضور پيدا كرد بلكه خود پيامبر اسلام(صلى الله عليه و آله) نيز در بسيارى از جنگها كه نام «غزوه» بر آن نهاده شده است نيز حضور يافت؟
بعضى از شارحان چنين پاسخ گفته اند كه حضور پيامبر(صلى الله عليه و آله) به خاطر اين بود كه از طريق وحى مى دانست در اين ميدانها شهيد نمى شود و على(عليه السلام) نيز با اخبار پيامبر(صلى الله عليه و آله) كه در حق او فرمود: با «ناكثين» و «قاسطين» و «مارقين» مبارزه خواهى كرد، از سلامت خود آگاه بود و با اين حال حضور آنها در ميدان جنگ مشكلى نداشت.
بعضى ديگر گفته اند: آن دو بزرگوار در جنگ هاى داخلى كه فاصله چندانى با مركز نداشت حضور مى يافتند، ولى در جنگ هاى خارجى تنها پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) در «تبوك» حضور يافت آن هم بعد از آن كه حضرت على(عليه السلام) را به عنوان پناهگاهى مطمئن در «مدينه» به جاى خود گذاشت.
به تعبير ديگر مى توان چنين گفت: موارد كاملاً مختلف است و هر يك از ميدان هاى جنگ و شرائط آن و وضعيّت دشمن حكمى مخصوص به خود دارد، ولى غالباً اگر ميدان از مركز حكومت دور باشد و رييس حكومت در آن شركت كند و كشته شود مشكلات عظيمى به بار خواهد آمد، و امام(عليه السلام) نيز به همين دليل خليفه را از حضور در ميدان جنگ نهى فرمود.(1)