آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

عموميت حساب شامل همه انسانها از اوّلين و آخرين و حتّى انبياء و پيامبران مي شود تا آنجا كه يكى از اسامى روز قيامت «يوم الحساب» است. در اين ميان، كسانى هستند كه به خاطر زشتى فوق العاده اعمال يا نيكويى فوق العاده آن، بدون حساب وارد جهنّم يا بهشت مى شوند. در اين باره امام زين العابدين(ع) مى فرمايد: «بدانيد اى بندگان خدا! كه مشركانِ [لجوج و طغيانگر] ترازوى سنجش اعمال براى آنها برپا نمى شود و نامه اعمالشان بررسى نمى گردد؛ بلكه گروه گروه بسوى جهنم فرستاده مى شوند».

عموميت حساب و شمول آن نسبت به همه انسانها از اوّلين و آخرين و حتّى انبياء و پيامبران وجود دارد تا آنجا كه يكى از اسامى روز قيامت «يوم الحساب» است كه در چندين آيه از قرآن مجيد آمده است.(1)
عموميت نه تنها در مورد انسانها؛ بلكه درباره تمام اعمال آنها نيز مى باشد، چنانكه در آيه 47 سوره انبياء مى خوانيم: «وَ نَضَعُ الْمَوَازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيَامَةِ فَلاَتُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً وَ إِنْ كَانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنَا بِهَا وَ كَفَى بِنَا حَاسِبِينَ»؛ (و در قيامت ترازوهاى عدالت را در ميان مى نهيم و به هيچ كس كمترين ظلمى نمى شود و اگر اعمال نيك و بدى به اندازه دانه خردلى باشد، آن را براى حساب حاضر مى كنيم و كافى است كه ما حسابرس باشيم).
البتّه كسانى هستند كه به خاطر زشتى فوق العاده اعمال يا نيكويى فوق العاده آن، بدون حساب وارد جهنّم يا بهشت مى شوند و به تعبير ديگر: حساب آنها روشن است. در حديثى از امام زين العابدين(عليه السلام) مى خوانيم: «إِعْلَمُوا عِبَادَ اللّهِ! إِنَّ أَهلَ الشِّرْكِ لَاتُنْصَبُ لَهُمُ الْمَوَازِينُ وَ لَاتُنْشَرُ لَهُمُ الدَّوَاوِينُ وَ إِنَّمَا يُحْشَرُونَ إِلَى جَهَنَّمَ زُمَراً»(2)؛ (بدانيد اى بندگان خدا! كه مشركانِ [لجوج و طغيانگر] ترازوى سنجش اعمال براى آنها برپا نمى شود و نامه اعمالشان بررسى نمى گردد؛ بلكه گروه گروه بسوى جهنم فرستاده مى شوند).
درباره كسانى كه در زندگى دنياى خود، نسبت به مردم سخت گيرى داشته اند ويژگى ديگرى از حساب روز قيامت است كه در آيات قرآن از آن تعبير به «سوء الحساب» شده است. به يقين خداوند «سوء حساب» به معناى حساب نادرست و بد با كسى ندارد؛ بلكه منظور از آن، سخت گيرى درباره كسانى است كه سخت گير بوده اند.
از پاره اى از آيات قرآن به خوبى استفاده مى شود كه به عكس گروه بالا، خداوند درباره بعضى از انسانها حساب «يوم القيامه» را آسان مى گيرد و آنها كسانى هستند كه در دنيا حسابها را بر ديگران آسان گرفته اند و خدا هم به پاداش اعمال خيرشان، حساب را بر آنها آسان مى گيرد. در حديثى از پيغمبر(صلى الله عليه وآله) آمده است: «ثَلَاثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ، حَاسَبَهُ اللّهُ حِسَاباً يَسِيراً وَ أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِهِ؛ قَالُوا: وَ مَا هِىَ يَا رَسُولَ اللّهِ؟ قَالَ: تُعْطِي مَنْ حَرَمَكَ وَ تَصِلُ مَنْ قَطَعَكَ وَ تَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَكَ»(3)؛ (سه صفت است كه در هر كس باشد خداوند حساب را بر او آسان مى گيرد: به كسى كه تو را محروم كرده، عطا كنى! و با كسى كه از تو بريده، پيوند برقرار سازى! و از كسى كه به تو ستم كرده بگذرى و عفو كنى!).
اين حديث به خوبى نشان مى دهد كه حسابِ آسانِ خداوند در قيامت، بازتابى است از حسابى كه انسان در اين دنيا با ديگران داشته است.(4)