آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

مردم در مورد حسابرسي قيامت كاملا با هم متفاوتند و بر چهار گروه تقسيم مي شوند: 1. گروهى نسبت به حسابشان بسيار سختگيرى مى شود؛ چون در دنيا در حساب بندگان خدا سخت مى گرفتند و يا كج خُلق و ستمگر بودند. 2. گروهي حسابشان بسيار آسان است و آن هم به خاطر اعمال نيك و خوشرفتارى و آسان گرفتن بر بندگان خدا يا به خاطر آلودگي كمتر به مال و مقام دنياست. 3. گروهي بدون حساب وارد بهشت مى شوند؛ زيرا آلوده به چيزى از امور دنيا نبودند. 4. كسانى بدون حساب وارد دوزخ مى شوند، مانند پيشواى ستمگر، تاجر دروغگو و پيرمرد زناكار.

از مجموع روايات و حتى از اشاراتى كه در بعضى از آيات «قرآن مجيد» آمده، به خوبى استفاده مى شود كه حساب روز قيامت، فوق العاده دقيق است: در حديثى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم كه: «به مردى فرمود: چرا با برادر مسلمانت اين چنين رفتار مى كنى؟ عرض كرد: فدايت شوم، حقّى بر او داشتم و تا آخر از او گرفتم! امام فرمود: بگو ببينم اينكه خدا مى فرمايد: (گروهى از بدى حساب مى ترسند)؛ «وَ يَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ» آيا فكر مى كنى از ظلم و ستم خداوند بيمناكند؟ نه والله!، از اين مى ترسند كه در حساب آنها دقت شود و تا آخرين مرحله، حساب از آنها بگيرند پس سوء الحساب چيزى جز اين نيست».(1)
در حديث ديگرى از امام باقر(عليه السلام) مى خوانيم كه فرمود: «اِنَّما يُدَاقُّ اللهُ الْعِبَادَ فِي الْحِسَابِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى قَدْرِ مَا آتَاهُمْ مِنَ العُقُولِ فِي الدُّنْيَا»(2)؛ (خداوند در قيامت، نسبت به حساب هركسى به مقدار عقلى كه در دنيا به او داده دقت و سختگيرى مى كند).
و از اين تعبير به خوبى استفاده مى شود كه رابطه نزديكى در ميان «ميزان فهم و شعور» و «مسئوليت ها» است؛ چراكه حساب الهى به نسبت مسئوليت ها صورت مى گيرد!؛ ولى در مقابل اين گروه كه در حسابشان سختگيرى و مناقشه مى شود، گروهى هستند كه حساب براى آنها بسيار آسان است، همان ها كه «قرآن» درباره آنان مى گويد: «فَاَمَّا مَنْ اُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ يُحَاسَبُ حِسَاباً يَسِيراً»(3)؛ (اما كسى كه نامه اعمالش به دست راستش داده شده به زودى حساب آسانى براى او مى شود).
و در حديثى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «ثَلَاثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ حَاسَبَهُ اللهُ حِسَاباً يَسِيراً وَ اَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِهِ»؛ (سه چيز است در هركس باشد، خداوند حساب او را آسان مى كند و او را به رحمتش در بهشت وارد مى سازد). عرض كردند: اى رسول خدا! آنها چه چيز است؟ فرمود: «تُعْطِي مَنْ حَرَمَكَ وَ تَصِلُ مَنْ قَطَعَكَ وَ تَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَكَ»(4)؛ (عطا كنى به كسى كه تو را محروم كرده و پيوند برقرار كنى با كسى كه از تو بريده و عفو كنى كسى را كه به تو ستم كرده است).
و نيز از روايات استفاده مى شود كه «حُسن خُلق» باعث آسانى حساب در قيامت است، در حديثى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «حَسِّنْ خُلْقَكَ يُخَفِّفِ اللهُ حِسَابَكَ»(5)؛ (اخلاق خود را نيكو كن تا خداوند حسابت را آسان كند).
به هر حال از مجموع اين مدارك اسلامى استفاده مى شود كه مردم در مورد حساب الهى كاملا با هم متفاوتند گروهى نسبت به حسابشان بسيار سختگيرى مى شود، آنها كسانى هستند كه در دنيا در حساب بندگان خدا سخت مى گرفتند و يا كج خُلق و ظالم و ستمگر بودند.
گروه ديگرى، حسابشان بسيار آسان است، به خاطر اعمال نيك و خوشرفتارى و آسان گرفتن بر بندگان خدا يا به خاطر اينكه اصولا كمتر آلوده به مال و مقام دنيا بوده اند.
اما گروه سوّمى هستند كه بدون حساب وارد بهشت مى شوند، چنانكه در حديثى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم كه در تقسيم گروه هاى مردم در قيامت فرمود: «وَ مِنْهُمُ الَّذِينَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ بِغَيْرِ حِسَابٍ، لِأَنَّهُمْ لَمْ يَلْبِسُوا مِنْ اَمْرِ الدُّنْيَا بِشَيْءٍ وَ اِنَّمَا الْحِسَابُ هُنَاكَ عَلَى مَنْ تَلَبَّسَ بِهَا هَيهُنا»(6)؛ (كسانى هستند كه بدون حساب داخل بهشت مى شوند؛ زيرا آلوده به چيزى از امور دنيا نبودند، حساب در آنجا مخصوص كسانى است كه در اينجا آلوده به امور دنيا باشند!)
و در مقابل كسانى نيز هستند كه بدون حساب وارد دوزخ مى شوند! چنانكه در حديثى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «اِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُحَاسِبُ كُلَّ خَلْقٍ اِلَّا مَنْ أشْرَكَ بِاللهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّهُ لَا يُحَاسَبُ وَ يُؤْمَرُ بِهِ اِلَى النَّارِ»(7)؛ (خداى متعال به حساب همه مردم رسيدگى مى كند؛ مگر كسى كه براى خدا همتايى قرار دهد، بدون حساب به سوى آتش فرستاده مى شود!)
و نيز از امام صادق(عليه السلام) نقل شده است كه فرمود: «... وَ اَمَّا الثَّلَاثَةُ الَّذِينَ يُدْخِلُهُمُ النَّارَ بِغَيْرِ حِسَابٍ فَاِمَامٌ جَائِرٌ وَ تَاجِرٌ كَذُوبٌ وَ شَيْخٌ زَانٍ»(8)؛ (... سه طايفه اند كه بدون حساب وارد دوزخ مى شوند، پيشواى ستمگر، تاجر دروغگو، پيرمرد زناكار!)
اين بحث را با حديث ديگرى در همين زمينه پايان مى دهيم: از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل شده است كه فرمود: «سِتَّةٌ يَدْخُلُونَ النَّارَ بِغَيْرِ حِسَابٍ: اَلْأُمَراءُ بِالْجَوْرِ وَ الْعَرَبُ بِالْعَصَبِيَّةِ وَ الدَّهَاقِينُ بِالْكِبْرِ وَ التُّجّارُ بِالْكَذِبِ وَ الْعُلَمَاءُ بِالْحَسَدِ وَ الْأَغْنِياءُ بِالْبُخْلِ»(9)؛ (شش گروهند كه بدون حساب وارد دوزخ مى شوند، فرمانروايان به خاطر ستم و عرب به خاطر شدت تعصّب و كدخدايان [خوانين] به خاطر تكبّر و تجّار به خاطر دروغ و علماء به خاطر حسد و ثروتمندان به خاطر بُخل!)
خداوندا! به لطف و كرمت، حساب قيامت را بر ما آسان كن و بر ما ترحّم فرما، تو مى دانى با دست خالى و پرونده تاريك به سوى تو مى آييم «يا اَرْحَمَ الراحمينَ وَ يا اَكْرَمَ الْأَكْرَمِينَ».(10)