آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

زاهد، بى تكلّف و در كمالِ قناعت زندگى مى كند تا ديگران را به آسايش برساند. او از اينكه نيازمندان بخورند و بپوشند، بيشتر از آن لذّت مى برد كه خود بخورد و بپوشد. «همدردى» و شركت عملى در غم محرومان و مستمندان، يكى ديگر از انگيزه هاى زاهد است؛ یعنی اگر امكانات اجازه نداد به دیگری کمکی کند لااقل سعى مى كند به صورت محروم ترين افراد جامعه زندگى كند تا از رنج و درد محرومان، بكاهد. «آزادگى» نيز از ديگر انگيزه هاى زاهد است؛ زهد و قناعت، از آنجا كه نيازها را كم مى كند، آدمى را از قيد اسارت در برابر اشخاص و اشياء رها مى سازد.

يكى از متفكّران اسلامى درباره انگيزه هاى زهد مى نويسد: «زاهد از آن جهت بى تكلّف و در كمالِ قناعت زندگى مى كند تا ديگران را به آسايش برساند؛ او از اينكه نيازمندان بخورند و بپوشند، بيش از آن لذّت مى برد كه خود بخورد و بپوشد، شعار «أَلْجَارُ ثُمَّ الدَّارُ» كه در زندگی اهل بيت پيامبر(صلى الله عليه وآله) رسم جارى بوده، اشاره به همين نكته است.
«همدردى» و شركت عملى در غم محرومان و مستمندان، يكى ديگر از انگيزه هاى زهد است؛ آنجا كه اجتماع به دو گروه تقسيم شود: «مرفّه» و «محروم»، مردان خدا در درجه اوّل مى كوشند كه وضع نابسامان مستمندان را سامان دهند؛ ولى اگر امكانات اجازه نداد، سعى مى كنند به صورت محروم ترين افراد جامعه زندگى كنند تا از رنج و آلامِ محرومان، بكاهند و براى آنها مقبوليت اجتماعى به بار آورند، تا در نتيجه كسانى كه جامه كهنه در تن دارند احساس حقارت نكنند و آنها كه در سفره خود جز نان خشك نمى بينند، تحقير نشوند؛ همان گونه كه از اميرمؤمنان على(عليه السلام) درباره جامه كهنه اش سؤال كردند، فرمود: «يَخْشَعُ لَهُ الْقَلْبُ وَ تَذِلُّ بِهِ النَّفْسُ وَ يَقْتَدِي بِهِ الْمُؤْمِنُونَ»(1)؛ (قلب به خاطر آن خاضع مى شود و نَفْس به سبب آن رام مى گردد و مؤمنان از آن پيروى مى كنند).
«آزادگى» يكى ديگر از انگيزه هاى زهد است، زيرا مى دانيم:
آنچه شيران را كند روبه مزاج *** احتياج است احتياج است احتياج!
بنابراين، زهد و قناعت، از آنجا كه نيازها را كم مى كند، آدمى را از قيد اسارت در برابر اشخاص و اشياء رها مى سازد؛ مى توان گفت، گرايشِ انسانِ آگاه به زهد، ريشه اى در «آزادمنشى» او دارد:
غلام همّت آنم كه زير چرخ كبود *** ز هر چه رنگ تعلّق پذيرد آزاد است
زاهدان واقعى، هم شجاعتِ بيشترى دارند و هم هوشيارى و آگاهىِ فزونتر؛ از اينجاست كه جنبش هاى آزادى بخش جهان، غالباً از كسانى سرچشمه گرفته كه روح زهد بر آنها حاكم بوده است.(2)،(3)