آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) بر اساس عهد نامه حکمیت به حکمین یک سال فرصت اندیشه و تصمیم گیری می دهد که با انتقاد گروهی نادان مواجه می شود، حضرت در پاسخ می فرماید: «اين فرصت برای آن بود كه ناآگاهان در جستجوى حقيقت برآيند، و آگاهان به مطالعه و مشورت پردازند و تمام جوانب مسأله را روشن سازند». سپس مى افزايد: «شايد خدا در اين فاصله، كار امت را اصلاح كند و راه تحقيق بر آنها بسته نشود، در جستجوى حق عجله نكنند». اما خوارج لجوج و ناآگاه اصرار داشتند كه به سرعت تصميم گيرى شود و سرنوشت امت را به خطر بيندازند.

گفتار امام علی(عليه السلام) در بخشی از خطبه 125 نهج البلاغه، اشاره به عهدنامه حكميّت دارد كه در ميان آن حضرت و معاويه انجام شد در اين عهدنامه يك سال به حكمين فرصت داده شده بود كه درباره حلّ مشكل اختلاف امّت بينديشند و در كار خود عجله نكنند.
خرده گيران بى خبر و نادان به این موضوع، يعنى مسأله قرار دادن مدت ايراد مى گرفتند. امام(عليه السلام) در پاسخ آنها چنين مى فرمايد: (اما اين كه مى گوييد: چرا ميان خود و آنها مدّتى براى حكميّت قرار دادى؟ اين تنها به خاطر آن بود كه ناآگاهان در جستجوى حقيقت برآيند، و آنها كه آگاهند به مطالعه و مشورت پردازند و تمام جوانب مسأله را روشن سازند)؛ «وَ أَمَّا قَوْلُكُمْ: لِمَ جَعَلْتَ بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُمْ أَجَلاً فِي التَّحْكِيمِ؟ فَإنَّمَا فَعَلْتُ ذلِكَ لِيَتَبَيَّنَ الْجَاهِلُ، وَ يَتَثَبَّتَ(1)الْعَالِمُ».
سپس مى افزايد: (شايد خداوند در اين فاصله، كار اين امّت را اصلاح كند و راه تحقيق بر آنها بسته نشود و آزادانه به تحقيق بپردازند و در جستجوى حق عجله نكنند، و تسليم نخستين فكر گمراه كننده نشوند)؛ «وَ لَعَلَّ اللهَ أَنْ يُصْلِحَ فِي هذِهِ الْهُدْنَةِ(2)أَمْرَ هذِهِ الاْمَّةِ؛ وَ لاَ تُؤْخَدُ بِأَكْظَامِهَا(3)، فَتَعْجَلَ عَنْ تَبَيُّنِ الْحَقِّ، وَ تَنْقَادَ لأَوَّلِ الْغَيِّ».
در واقع امام(عليه السلام) چند فائده براى ضرب الاجل يك ساله در مسأله حكميّت بيان فرموده، نخست اين كه: ناآگاهان از جوش و خروش تعصّب باز ايستند و بتوانند درباره اين مسأله سرنوشت ساز تحقيق كنند و ديگر اين كه علماى امّت در اصحاب على(عليه السلام) جوانب مسأله را به خوبى بررسى كنند و آنچه ضايعات كمترى دربر دارد برگزينند و حكمين را براى انتخاب صحيح ارشاد كنند.
ديگر اين كه در اين مدّت طرقى براى اصلاح امر امّت به طور كلّى انديشيده شود و از كارهاى عجولانه كه سبب گمراهى است بپرهيزند.
جمله «وَ تَنْقَادَ لأَوَّلِ الْغَيِّ»؛ (مبادا تسليم اوّلين گمراهى شوند) اشاره به اين است كه تصميم هاى عجولانه غالباً گمراه كننده است.
عجب اين كه: گروه متعصّب لجوج و ناآگاه از «خوارج» اصرار داشتند كه عجولانه در اين زمينه تصميم گيرى شود و سرنوشت امّت را بدون مطالعه و تحقيق و دقّت به خطر بيفكنند و اين است راه و رسم افراد نادان در هر عصر و هر زمان.(4)