آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

بر اساس آیات قرآن یکی از آثار مهم «آفات و بلاها» بیداری مردم است، از این رو قرآن می فرماید: «در هيچ شهر و آبادى پيامبرى نفرستاديم مگر اين كه اهل آن را به سختى و رنج گرفتار كرديم، شايد به سوى خدا بازگردند». در واقع اين يك قانون عمومى بوده است و هدف آن آمادگى براى پذيرش دعوت انبيا(ع) است.

درباره فلسفه «آفات و بلاها» بحثهاى زيادى در كتب فلسفى و كلامى و تفسيرى آمده است. از آیات قرآن به خوبى استفاده مى شود كه همراه ظهور پيامبران الهى، خداوند مشكلاتى براى امّتها فراهم مى كرد تا آنها را بيدار كند. قرآن مجيد مى فرمايد: «وَ مَا اَرْسَلْنَا فِي قَرْيَة مِنْ نَبِيٍّ إِلاَّ أَخَذْنَا اَهْلَهَا بِالْبَأْسَاءِ وَ الَضَّرَّاءِ لَعَلّهُمْ يَضَّرَّعُون»(1)؛ (در هيچ شهر و آبادى پيامبرى نفرستاديم مگر اين كه اهل آن را به سختى و رنج گرفتار كرديم، شايد به سوى خدا بازگردند و تضرّع كنند). اين تعبير نشان مى دهد كه اين يك قانون عمومى و هميشگى بوده است و هدف آن هم آمادگى براى پذيرش دعوت انبيا بوده است.
حوادث دردناك در طول تاريخ امّتها و هنگام بروز غفلتها از سوى خداوند پيش مى آمده، تا پرده هاى غفلت را كنار بزند و امتها بيدار شوند. و گاه اين حوادث سخت و دردناك نتيجه گناهان مردم بوده كه باز هدف را توبه و انابه و بازگشت به سوى خداوند تشكيل مى داده است، آن گونه كه در آيه ديگرى از قرآن مى خوانيم: «ظَهَرَ الفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النّاسِ لِيُذْيِقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجعُونَ»(2)؛ (فساد در خشكى و دريا به خاطر كارهايى كه مردم انجام داده اند آشكار شده است خدا مى خواهد نتيجه بعضى از اعمالشان را به آنان بچشاند شايد به سوى حق بازگردند).
به اين ترتيب به خوبى روشن مى شود كه يكى از طرق تربيت الهى همين حوادث ناگوار طبيعى يا اجتماعى است و مسأله خشكسالى نيز مى تواند يكى از آنها بوده باشد، همان گونه كه در خطبه 115 نهج البلاغه به آن اشاره شده است.
امام علی(علیه السلام) در اين خطبه مى فرمايد: «نَدْعُوكَ حِينَ قَنَطَ الاْنَامُ، وَ مُنِعَ الْغَمَامُ، وَ هَلَكَ السَّوَامُ، أَلاَّ تُؤَاخِذَنَا بِأَعْمَالِنَا، وَلاَ تَأْخُذَنَا بِذُنُوبِنَا»؛ (در اين هنگام كه يأس و نوميدى بر مردم چيره گشته و ابرها از باريدن بازداشته شده اند و حيوانات بيابان رو به هلاكت گذارده اند تو را مى خوانيم كه ما را به اعمالمان مؤاخذه مكنى و به گناهانمان مگيرى).
در خطبه 143 همين مطلب، با بيان روشن ترى آمده است كه ایشان به هنگام خشكسالى به مردم هشدار داد كه از گناهانشان توبه كنند و از خطا باز ايستند و متذكّر شوند و به سوى خدا بازگردند سپس به آيات سوره «نوح» در اين زمينه استدلال فرمود.
اين سخن را با حديثى از امام صادق(عليه السلام) پايان مى دهيم هر چند ناگفته ها در اين زمينه بسيار است؛ فرمود: «إذا فَشَتْ أَرْبَعَةٌ ظَهَرَتْ أَرْبَعَةٌ إذا فَشَتْ الزِّنَا ظَهَرتْ الزَّلاَزِلُ وَ إذا اَمْسَكَتِ الزَّكاةُ هَلَكَتِ الْمَاشِيَةُ وَ إذا جَارَ الْحُكّامُ فِي الْقَضَاء أَمْسَكَ الْقَطْرُ مِنَ السَّماءِ وَ إذا خَفَرتَ الذَمّةُ نَضَرَ المُشْرِكُونَ عَلَى الْمُسْلِمينَ»(3)؛ (هنگامى كه چهار گناه شايع بشود چهار بلا دامنگير مردم مى شود هنگامى كه «زنا» شايع شود زلزله ها آشكار مى گردد و هنگامى كه مردم از دادن زكات امساك كنند مرگ و مير در چهاپايان مى افتد و هنگامى كه حاكمان در قضا ستم كنند آسمان از باريدن باران باز مى ايستد و هنگامى كه پيمانها شكسته شود مشركان بر مسلمين پيروز مى شوند).
در حديث معتبر و معروف «ابو ولاّد» نيز مى خوانيم: هنگامى كه امام صادق(عليه السلام) فتواى نادرست «ابو حنيفه» را در بعضى از مسائل قضايى شنيد فرمود: «فِي مِثْلِ هَذاَ الْقَضَاءِ وَ شِبْهِهِ تَحْبِسُ السَّماءُ ماءَها وَ تَمْنَعُ الاْرْضُ بَرَكَتها»(4)؛ (به جهت اين گونه قضاوتها و مانند آن آسمان آب خود را حبس مى كند و زمين بركت خود را منع مى نمايد).(5)