پاسخ اجمالی:
يكي از صفات متقين، «تواضع» در راه رفتن است. اين عبارت دو گونه تفسير مي شود؛ يكي اين كه راه رفتن آنها متواضعانه است و ديگر اينكه مشى به معنى راه رفتن نيست؛ بلكه معناى عام ترى دارد كه همان خط مشى و روش و سيره است. طبق معناي دوم، برنامه و خط مشى زندگى پرهيزكاران در تمام ابعاد، تواضع و فروتنى است که در نهايت مرجع و برگشت هر دو تفسير يكى است.
پاسخ تفصیلی:
امام علی(عليه السلام) در بخشی از خطبه متقین می فرمایند: «مَشْيُهُم اَلتّوَاضُعُ»(1)؛ (راه رفتن آنها [پرهيزكاران] تواضع و فروتنى است). «مشى» مصدر است به معناى راه رفتن و «تواضع» هم مصدر باب تفاعل به معنى خود را در مقام پائين نهادن و فروتنى كردن است. اين جمله دو گونه تفسير مى شود:
1. راه رفتن آنها متواضعانه است. از ميان همه مسائل، مشى و راه رفتن را مطرح فرمود، چرا؟ چون اعمال انسان انعكاس و بازتابى از صفات و حالات درونى او است. یک بيمار روحى اگر حتى بخواهد مرض خود را پنهان كند ناخودآگاه ظاهر مى شود، روانشناسان امروز معتقدند كه بشر داراى دو نيروى متفاوت است: 1. ضمير آشكار 2. ضمير پنهان(دستگاه خودآگاه و ناخودآگاه) منظور از خودآگاه دستگاه عقل است كه با تصورات و تصديقات انسان به سوى آن مى رود، ولی ناخودآگاه، ماوراء اين است آن ضمير باطن است، آن معرفت درونى است كه خود انسان هم به آن توجه ندارد. قسمت مهم دستگاه مغز اين شعور ناآگاه است اين دو ضمير را تشبيه به تكّه يخى مى كنند كه 9 قسمت آن زير آب و 1 قسمت آن روى آب است، و آن يك قسمت ضمير آگاه و آشكار و 9 قسمت ديگر ضمير ناآگاه و پنهان است همانند صخره هاى يخى كه خطر بزرگى در جلو كشتى ها محسوب مى شوند زيرا كه قسمت مُعظَم آن زير آب است و ديده نمى شود.
روانشناسان مى گويند: انسان وقتى شعور آگاهش كار مى كند موانعى بر ديده ضمير ناخودآگاه او پديدار مى گردد، ولى در خواب و در مواقع غفلت كه فعاليت عقل و شعور آگاه كم است كارهاى حساب ناشده اى مى كند كه ناشى از ضمير ناخودآگاه است، كشف اين مسئله از نظر علمى بسيار نو و تازه است شايد به يك قرن نرسد ولى با دقت در منابع اسلامى مى بينيم كه از 1400 سال پيش اشاره به اين دستگاه شده است از جمله كلمه نورانى مولى على(عليه السلام) است ـ اگر چه تمام كلمات حضرت نورانى است ـ : «مااَضْمَرَ اَحَدٌ شَيئاً اِلَّا ظَهَرَ فِى فَلَتَاتِ لِسَانِهِ وَ صَفَحَاتِ وَجْهِهِ»(2)؛ (كسى چيزى را در دل پنهان نمى كند مگر آنكه در سخنان بى انديشه، رنگ رخسارش هويدا مى گردد، همانند زردى كه علامت ترس و سرخى كه نشانه شرمندگى است).
آرى انسانى كه درونى مريض دارد اگرچه درصدد نشان ندادن نقطه ضعف خود باشد اما در مرحله اى ضمير ناخودآگاه او، او را رسوا كرده و مرض او را نمايان مى كند و از جمله مرض هاى روحى انسان مرض تكبّر است كه گرچه نخواهد كسى متوجه مرض او شود اما گاهى در مسئله كوچكى مثل راه رفتن يا سيگار كشيدن نمايان مى شود. در قرآن آمده: «وَ لَاتَمْشِ فِى الاَرضِ مَرَحاً(3)اِنَّكَ لَنْ تَخْرِقَ الاَرضَ وَ لَنْ تَبْلُغَ الجِبَالَ طُولاً»(4)؛ (در روى زمين با تكبر راه مرو تو نمى توانى زمين را بشكافى و طول قامتت هرگز به كوه ها نمىرسد).
آرى متكبّر نه زمين را مى شكافد و نه از نظر قامت به كوه مى ماند، تازه بر فرض قامتش به بلنداى كوه برسد مگر كوه چه قدر و منزلتى در دستگاه آفرينش دارد، دانشمندان محاسبه كرده اند كه بلندترين كوه هاى زمين حدود 8000 متر است اين كوه ها بر روى كره زمين همانند دانه ها و برجستگى هاى روى پوسته پرتغال و نارنگى است كه سطح كره زمين به واسطه اين كوه ها تغيير نكرده، بلكه موج كمى پيدا كرده است. تازه كره ما در كهكشان خود چيزى نيست چه رسد به مجموعه دستگاه آفرينش، پس اين متكبّر چه در سَر مى پروراند كه در راه رفتن پاهاى خود را محكم بر زمين كوفته تا مردم را از آمد و رفت خويش آگاه سازد، گردن به آسمان مى كشد تا برترى خود را بر زمينيان بنماياند غافل از اين كه او همانند مورچه اى است بر صخره بسيار عظيمى كه پاى خود را بر آن صخره مى كوبد و صخره بر حماقت و جهالت و كمى ظرفيت آن مى خندد.
2. تفسير دوم اين فراز از خطبه به اين شرح است كه مشى به معنى راه رفتن نيست كه آينه درون باشد بلكه معناى اعمّى دارد كه همان خط مشى و روش و سيره است؛ يعنى برنامه و خط مشى زندگى پرهيزكاران در تمام ابعاد، تواضع و فروتنى است، درس خواندن، گفتن، شنيدن، قلم بدست گرفتن، امر به معروف و نهى از منكر كردن، معاشرت و كسب و كار و همه و همه اعمال و رفتار او آميخته با تواضع است. در نهايت مرجع و برگشت دو تفسير يكى است، در تفسير اول راه رفتن فى نفسه مراد بود اما انگشت روى كوچك ترين مسائل گذارده شده بود كه نشانه تواضع و حالت نفسانى درونى بود، و در تفسير دوم خط مشى مراد بود نه فِعلِ راه رفتن تنها، كه خود به خود از كوچك تا بزرگ برنامه هاى زندگى را شامل مى شود.(5)
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.