آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

تعبيرات و كلماتى در فتاواى فقها يافت مى شود كه در بدو نظر تعزيرات را اختصاص به شلاّق مى دهد، يا تصريح در اين مطلب دارد. اين تعبيرات از برخى روايات نشأت گرفته كه مى توان روايات مزبور را در سه گروه خلاصه كرد: 1- رواياتى كه تعزير را كمتر از حد مى داند. 2- رواياتى كه عدد خاصّى معيّن كرده است. 3- رواياتى كه از تعزير به كلماتى مانند «ضرب»، «جلد» و «سوط» تعبير كرده است.

تعبيرات و كلماتى در فتاواى فقها يافت مى شود كه در بدو نظر تعزيرات را اختصاص به شلاّق مى دهد، يا تصريح در اين مطلب دارد. اين تعبيرات از برخى روايات نشأت گرفته، كه مى توان روايات مزبور را در سه گروه خلاصه كرد:
گروه اوّل: رواياتى كه تعزير را كمتر از حد مى داند؛

1ـ اسحاق بن عمّار از ابو ابراهيم(عليه السلام) در مورد مقدار تعزير مى پرسد. امام در جواب مى فرمايد: «بَضْعَةُ عَشَرَ سَوْطاً ما بَيْنَ الْعَشَرةِ اِلى الْعِشْرين»(1)؛ (مقدار تعزير ده عدد و خرده اى تازيانه است بين ده تا بيست شلاّق) سؤال راوى، اسحاق بن عمّار، از مقدار و تعداد تعزير نشان مى دهد كه در ذهن وى نيز تعزير منحصر به شلاّق بوده، همان گونه كه پاسخ امام(عليه السلام) كه تصريح به عدد و تازيانه مى كند، مؤيّد اين مطلب است.
2ـ در روايت ديگر، حمّادبن عثمان همان سؤال را از امام صادق(عليه السلام)مى پرسد. امام در پاسخ مى فرمايد: «دُونَ الْحَدِّ، قالَ: قُلْتُ دُونَ ثَمانينَ؟ قالَ: لا، وَلكِنْ دُونَ اَرْبَعينَ فَاِنَّهِا حَدُّ الْمَمْلُوكِ. قُلْتُ: وَ كَمْ ذاكَ؟ قالَ: عَلى قَدْرِ ما يَراهُ الْوالى مِنْ ذَنْبِ الَرّجُلِ وَ قُوَّةِ بَدَنِه»(2)؛ (تعزير كمتر از حدّ است. راوى مى گويد: پرسيدم: يعنى كمتر از هشتاد تازيانه [كه حدّ قذف است] امام فرمود: نه، بلكه كمتر از چهل ضربه كه حدّ بردگان مى باشد. راوى مجدّداً سؤال مى كند: منظور از جمله «كمتر از چهل ضربه» چه مقدار مى باشد؟ امام فرمود: به مقدارى كه حاكم شرع با توجّه به گناه انجام شده و توانايى گناهكار، مصلحت بداند) در اين روايت نيز برداشت راوى از تعزير شلاّق بوده، و پاسخ امام(عليه السلام) نيز آن برداشت را تأييد مى كند.
گروه دوم: رواياتى كه عدد خاصّى معيّن كرده است.
1ـ رواياتى كه متجاوز به حيوانات رامستحق 25 ضربه شلاّق مى داند.(3)
2ـ روايتى كه براى مسلمانى كه علاوه بر همسر مسلمانش زنى از اهل كتاب مى گيرد 12 و نیم تازيانه بيان كرده است.(4)
3ـ در برخى روايات براى مرد و زن، يا دو مرد، يا دو زنى كه در يك بستر خوابيده اند 99 ضربه شلاّق تعيين شده است.(5)
4ـ هرگاه انسان روزه دار با همسر روزه دارش در ماه رمضان آميزش جنسى كند در صورت عدم تمايل زوجه، مرد 50 شلاّق مى خورد، و اگر زن هم مايل بوده، بر هر كدام 25 تازيانه جارى مى گردد.(6)
5ـ كسى كه با همسرش در حال حيض آميزش نمايد نيز 25 تازيانه مى خورد.(7)
گروه سوم: رواياتى كه از تعزير به كلماتى مانند «ضرب»، «جلد» و «سوط» تعبير كرده است از جمله:
1ـ روایتی که در مورد «شاهد زور» وارد شده که می فرماید: «يُجَلَّدُ حَدّاً لَيْسَ لَهُ وقْتٌ».(8)
2ـ سماعه مى گويد: يكى از ائمّه(عليه السلام) فرمود: «مَنْ سَرَقَ خَلْسَةً خَلَسَها لَمْ يُقْطَعْ وَ لكِنْ يُضْرَبُ ضَرْباً شَديداً»(9)؛ (دست سارقى كه چيزى را از ديگرى ربوده قطع نمى شود، ولى تعزير شديد دارد).
3ـ امام صادق(عليه السلام) از پدرش امام باقر(عليه السلام) در مورد شخصى كه به ديگرى گفته بود: اى شارب الخمر! اى گوشت خوك خوار! فرمود: «لا حَدَّ عَلَيْهِ وَ لِكَنْ يُضْرَبُ اَسْواطاً»(10)؛ (حدّ شرعى بر او جارى نمى شود، ولى چند تازيانه اى مى خورد).
نتيجه اين كه اين گروه از روايات كه در مورد تعزير از تعبيراتى همچون «جلد» و «ضرب» و «سوط» استفاده كرده، نشان مى دهد كه تعزير منحصر در شلاّق است. علاوه بر روايات مذكور در گروه هاى سه گانه، برخى از كتب فقهى و لغوى نيز تعزير را به تازيانه تفسير كرده اند. اضافه بر اين، مقتضاى «اصالة عدم ايذاء مؤمن» نيز انحصار تعزير در تازيانه است. زيرا هنگامى كه شك كنيم آيا تعزير فقط شلاّق و تازيانه است، يا شامل هر نوع مجازاتى مى شود؟ مقتضاى اصل مورد اشاره آن است كه به مقدار يقينى، كه همان تازيانه است، بسنده نموده، و از بقيّه كه مشكوك است صرف نظر كنيم.(11)