آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از آيات قرآن چنين استنباط مي شود كه سالك طریق وصل الی الله، در ابتدا مرعوب هیمنه و هیبت الهی مي شود و سلطه حضور او سبب اضطراب سالک ذاكر مي ‏گردد و هراسی مُقدَّس بر قلب او مستولي مي‏ گردد؛ اما كم كم اُنسِ با یاد خدا و خواندن و شنيدن كلام او، بر ايمانش می افزاید و همين افزايش ايمان سبب ورود او به دِژ امن الهی خواهد شد، سپس ظاهر و باطن، قلب و قالب او هر دو، به سوي ياد خدا مي ‏آرمد و نرم مي شود.

سالكِ ذاكر كه در آغاز نام خدا بر لب و سپس ياد خدا را در دل زنده مي كند، چون مذكور، مُهَيْمِن بر ذاكر است، سلطه حضور او سبب اضطراب ذاكر مي ‏گردد و اين نَوَسان و هراس ممدوح زمينه آرامش نهايي است؛ لذا سالكِ ذاكر از همان مذكور، مَدَد جسته و سنگيني نام و ياد او را با عنايت حضرت او تحمّل مي كند؛ چون عطاياي او را جز مطاياي او حمل نخواهد كرد. قرآن كريم نيز ضمن ستودن مؤمنانِ ذاكر كه دلهاي آنان به ياد خدا مي ‏تپد، ماجراي نهايي آن را كه حصول طمأنينه است چنين بازگو مي كند: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذينَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آياتُهُ زادَتْهُمْ إيماناً وَ عَلي‏ رَبِّهِمْ يَتَوَکَّلُونَ»(1) و از آن جهت كه خود قرآن كريم ذكر خداست، درباره اين كتاب الهي چنين نازل شده است: «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَديثِ کِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلينُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلي‏ ذِکْرِ اللَّهِ ذلِکَ هُدَي اللَّهِ يَهْدي بِهِ مَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ هادٍ».(2)
از اين آيات و مانند آن چنين استنباط مي شود كه سالك در طليعه امر، مرعوب ياد الهي مي شود و هراس مُقدَّس بر قلب او مستولي مي‏ گردد، كم كم با اُنسِ به مذكور و خواندن و شنيدن كلام او، ايمان او افزوده مي شود و همين افزايش ايمان، سبب ورود او به دِژ امن، قلعه تأمين، حِصْنِ نجاتِ از ترس و مانند آن خواهد شد. سپس ظاهر و باطن، قلب و قالب او هر دو، به سوي ياد خدا مي ‏آرمد و نرم مي شود. پس اگر گفته شد: «أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»(3) شايد به لحاظ نهايت امر باشد وگرنه در آغاز راه ممكن است قُشَعْريره و لرزه بر سالك عارض شود، چنانكه غَوْص در اقيانوس گاهي مسبوق به هراس بدئي است، گرچه ممكن است برخي از غوّاصانِ دريا دل، در آغاز آزمون و طليعه تمرين هم، با قلبي مطمئن مهمان دريا شوند، ليكن چنان شهامتي بهره اوحدي از دريانوردان است و براي پديد آمدن حالت آرامش، ياد سيرت و سنّت اولياي الهي در رخدادهاي تلخ تاريخ و حلم و تحمّل آنان در مصاف اهريمنان، سهم مؤثري دارد كه بازگشت چنين يادي به ياد خدا و نتيجه چنان صبر و استقامت و آرامشي محصول ياد خداست.(4)