آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام سجاد(ع) در دعای وداع ماه رمضان فرمود: «ما با ماه رمضان وداع مي‏ كنيم. این وداع با دوست عزيزي است كه مفارقتش توان فرساست. ما دوست مهرباني را از دست مي دهيم، و از فراقش به وحشت افتاده، احساس غربت مي كنيم. این ماه عید اولیاء الهی و ارزشمندترین زمان بود. او مصاحبی گرانمایه بود که فراقش دردناک است و ... ». با توجه به این سخنان که فرمایش شخصي است كه با باطن روزه اين ماه و شب قدر در تماس بوده است، می توان فهمید که دلیل احساس فراق اولیای الهی بعد از ماه رمضان چیست.

امام سجاد(علیه السلام) در دعای وداع ماه رمضان عرضه می دارد: «ثُمَّ قَدْ فَارَقَنَا عِنْدَ تَمَامِ وَقْتِهِ، وَ انْقِطَاعِ مُدَّتِهِ، وَ وَفَاءِ عَدَدِهِ فَنَحْنُ مُوَدِّعُوه‏».(1) اين ماه بعد از آنكه پايانش فرا رسيد، از ما مفارقت و هجرت كرد و ما را تنها گذاشت و ما هم اكنون با ماه خدا وداع مي‏ كنيم. «وِدَاع‏ مَنْ عَزَّ فِرَاقُهُ عَلَيْنَا». چه وداعي؟ وداع تشريفاتي؟ نه؛ وداع با دوست عزيزي كه مفارقتش براي ما توان فرساست؛ آن كس كه اهل معنا بود خيرش در اين ماه بيشتر شد و آن كس كه گرفتار گناه بود از گناهش كاسته شد. ما كسي را وداع مي ‏كنيم كه رفتنش براي ما بسيار گران و سخت است و ما را غمگين مي كند، ماهي كه شب و روزش رحمت بود.
بزرگان فقه ما نظير مرحوم صاحب «جواهر الكلام»(رضوان ‏الله عليه) فرموده‏ اند: «در فضيلت روزه گرفتن همين بس كه انسان از نظر ترك بسياري از كارها، شبيه فرشته مي شود. به همان اندازه كه انسان از فكر شكم رها شود، به فرشته شدن نزديك مي ‏گردد».(2)
گفته‏ اند: پس از عيد فطر، شش روز از اوايل ماه شوال را به عنوان بدرقه، روزه بگيريد؛ زيرا اگر كسي دوست عزيزي را بخواهد بدرقه كند، چند قدم به همراه او مي رود. امام سجاد(عليه ‏السلام) فرمود: «وَ أَوْحَشَنَا انْصِرَافُهُ عَنَّا»؛ (و از اينكه منصرف شد و از ما فاصله گرفت، ما را به وحشت انداخت). ما دوست مهربان و پربركتي را از دست مي دهيم، لذا به وحشت مي ‏افتيم. از اين رو بود كه آخر ماه مبارك رمضان كه مي شد، اولياي خدا احساس غربت مي كردند.
«وَ لَزِمَنَا لَهُ الذِّمَامُ الْمَحْفُوظُ، وَ الْحُرْمَةُ الْمَرْعِيَّةُ، وَ الْحَقُّ الْمَقْضِي‏»؛ (ما بايد حقي كه او بر عهده ما دارد رعايت كرده، حرمتي كه در پيش ما دارد ارج بنهيم. بايد به تعهدي كه بين ما و اوست وفا كنيم).
«فَنَحْنُ قَائِلُونَ: السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا شَهْرَ اللَّهِ الْأَكْبَرَ، وَ يَا عِيدَ أَوْلِيَائِه‏»؛ آنگاه چون اين دوست عزيز از ما جدا مي شود ما چنين مي‏ گوييم: «سلام بر تو اي بزرگترين ماه كه به خدا انتساب داري و سلام بر تو اي عيد اولياي الهي». اين سلام، سلام توديع است.
«السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَكْرَمَ مَصْحُوبٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ، وَ يَا خَيْرَ شَهْرٍ فِي الْأَيَّامِ وَ السَّاعَات‏». امام سجاد(عليه ‏السلام) چندين بار به اين ماه سلام مي كند. ماه رمضان اگر زماني گذرا بود و باطن و سرّ و حقيقت و روح نداشت، وليّ الله به او سلام نمي كرد. اين گفته ‏هاي معرفتي ـ معاذ الله ـ نظير اشعار خيالي شعرا نيست كه بر خطابه‏ هاي خيالي حمل شود كه مثلاً به كوه و يا آثار مخروبه خطاب مي كنند. بيان حضرت اين است كه ما خيلي دوست و رفيق، داشته و داريم؛ اما هيچ دوستي به عظمت اين ماه نبوده. ماهي كه نه هيچ روزي مثل روزهاي آن و نه هیچ شبي چون شبهاي آن بود.
«السَّلَامُ عَلَيْكَ مِنْ قَرِينٍ جَلَّ قَدْرُهُ مَوْجُوداً، وَ أَفْجَعَ فَقْدُهُ مَفْقُودا»؛ (سلام بر تو اي نزديكي كه وقتي بودي گرامي بودي و حال كه در آستانه رفتن هستي، رفتنت فاجعه بارترین فقدان است) و ما را غمگين مي كند. همچون كسي كه عضو خانواده‏ اش را از دست مي دهد.
«وَ مَرْجُوٍّ آلَمَ فِرَاقُه‏»؛ سلام بر تو اي تكيه ‏گاه اميد كه در هنگام مفارقت، ما را متألم و رنجور كردي.
آن ماه كه در جان انسان رسوخ داشت، وقتي از جان فاصله مي گيرد، جايش را غم پر مي كند؛ زيرا از آن صفاي ضمير، ديگر خبري نيست و آن نشاطي را كه انسان در ماه مبارك رمضان براي نثار و ايثار دارد، در غير اين ماه ندارد. اگر انسان در اين ضيافتِ حق، از خدا غنا و بي ‏نيازي طلب كند، چيزي او را متوجه و مشغول نمي كند، نه از كسي مي ‏ترسد و نه از بذل جان دريغ مي كند.
«السَّلَامُ عَلَيْكَ مِنْ أَلِيفٍ آنَسَ مُقْبِلًا فَسَرَّ، وَ أَوْحَشَ مُنْقَضِياً قَد مَض‏»؛ (سلام بر تو اي دوست با الفت كه وقتي آمدي ما را مسرور و وقتي رفتي ما را گداختي و داغ دار کردي).(3) اين حرف انساني است كه با باطن روزه اين ماه و با باطن شب قدر در تماس بوده است.(4)