آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

بر اساس توحيد افعالي، هيچ احسان و لطفي از غير خداي سبحان متصور نيست: «و ما بكم من نعمة فمن الله»ليكن مؤمنان الهي مظاهر فضل خداوندند، لذا سپاس از آنان همانا حمد ولي ‏نعمتي است كه در مقام فعل در كسوت آنان ظهور كرده است و از اين جهت است كه صاحب مقام محمود فرمود: «شكر خدا را بجا نياورده است آن كه از مردم [درقبال انعامشان] تشكر نكند».

بر اساس توحيد افعالي، هيچ احسان و لطفي از غير خداي سبحان متصور نيست: «وَ ما بِکُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ»(1)؛ (و هر نعمتی که دارید از خدا است) ليكن مؤمنان الهي مظاهر فضل خداوندند، لذا سپاس از آنان همانا حمد ولي ‏نعمتي است كه در مقام فعل در كسوت آنان ظهور كرده است(2) و از اين جهت است كه صاحب مقام محمود فرمود: «لَا يَشْكُرُ اللَّهَ مَنْ لَا يَشْكُرُ النَّاس‏»(3)؛ (شكر خدا را بجا نياورده است آن كه از مردم [درقبال انعامشان] تشكر نكند) چنانكه مبدأ فاعلي هر گونه حمد و سپاسي نيز ذات اقدس خداست؛ چون حضرت حق هم حامد محض است و هم محمود صرف؛ لذا حمدِ مطلق خواه به‏ معناي حامد و خواه به ‏معناي محمود منحصر در حق است.(4)