پاسخ اجمالی:
در اسلام بر انجام امور به احسن وجه و توجه به کیفیت و دوری از تقلب تاکید شده است؛ مثلا آیه «و زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِيمِ» به استاندارد در خود ترازو و رعایت حق مشتری در اندازه کالا سفارش و بطور ضمنی بر دوری از تقلب تاکید کرده است. همچنین روایاتی مثل «إِذَا عَمِلَ أَحَدُكُمْ عَمَلًا فَلْيُتْقِن» بر اتقان در کار سفارش می کند. در فقه اسلامی نیز برای کالای معیوب حق عودت قرار داده شده است.
پاسخ تفصیلی:
در اسلام توجه ویژه ای به انجام کارها به بهترین وجه شده است و آیات و روایات فراوانی بر توجه به کیفیّت و دوری از تقلّب تاکید کرده است.
به عنوان مثال در آیه 35 سوره إسراء می خوانیم: «وَ أَوْفُوا الْكَيْلَ إِذا كِلْتُمْ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِيمِ ذلِكَ خَيْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِيلاً» ؛ (و به هنگامى كه پيمانه مى كنيد حق پيمانه را ادا نمائيد و با ترازوى درست وزن كنيد اين براى شما بهتر و عاقبتش نيكوتر است). و در آیات 181 تا 183 سوره شعراء می خوانیم: «أَوْفُوا الْكَيْلَ وَ لا تَكُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِينَ * وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِيمِ * وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْياءَهُمْ وَ لا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ» ؛ (حق پيمانه را ادا كنيد [و كم فروشى نكنيد] و مردم را به خسارت نيفكنيد * با ترازوى صحيح وزن كنيد * و حق مردم را كم نگذاريد و در زمين فساد ننمائيد).
در این آیات به استاندارد در خود ترازو و رعایت حق مشتری در اندازه کالا سفارش ویژه شده است و بطور ضمنی بر رعایت نظم و عدالت و دوری از تقلب تاکید شده است. اصولا حق و عدالت و نظم و حساب در همه چيز و همه جا يك اصل اساسى و حياتى است، و اصلى است كه بر كل عالم هستى حكومت مى كند، بنا بر اين هر گونه انحراف از اين اصل، خطرناك و بد عاقبت است، مخصوصا كم فروشى سرمايه اعتماد و اطمينان را كه ركن مهم مبادلات است از بين مى برد، و نظام اقتصادى را به هم مى ريزد.
نكته ديگر اينكه گاهى مساله كم فروشى تعميم داده مى شود، به گونه اى كه هر نوع كم كارى و كوتاهى در انجام وظائف را شامل مى شود، به اين ترتيب كارگرى كه از كار خود كم مى گذارد، آموزگار و استادى كه درست درس نمى دهد، كارمندى كه به موقع سر كار خود حاضر نمى شود و دلسوزى لازم را نمى كند، همه مشمول اين حكم و در عواقب آن سهیم هستند.
البته الفاظ آياتى كه در بالا گفته شد مستقيما شامل اين تعميم نيست، بلكه يك توسعه عقلى است ولى تعبيرى كه در آیات 7 و 8 سوره «الرحمن» می خوانیم: «وَ السَّماءَ رَفَعَها وَ وَضَعَ الْمِيزانَ * أَلَّا تَطْغَوْا فِي الْمِيزانِ» اشاره اى به اين تعميم دارد.(1)
تعبير «لا تَبخَسُوا» در آیه 183 سوره شعراء كه از ماده «بخس» گرفته شده است نیز در اصل به معنى كم گذاردن ظالمانه از حقوق مردم، و گاه به معنى تقلب و نيرنگى است كه منتهى به تضييع حقوق ديگران مى گردد، بنا بر اين جمله فوق داراى معنى وسيعى است كه هر گونه غش و تقلب و تزوير و خدعه در معامله، و هر گونه پايمال كردن حق ديگران را شامل مى شود.
و اما جمله «لا تَكُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِينَ» - در آیه 181 سوره شعراء - با توجه به اينكه «مُخسِر» به معنى كسى است كه شخص يا چيزى را در معرض خسارت قرار مى دهد، آن نيز معنى وسيعى دارد كه علاوه بر كم فروشى، هر عاملى را كه سبب زيان و خسران طرف در معامله بشود در برمى گيرد.
به اين ترتيب تمام سوء استفاده ها و ظلم و خلافكارى در معامله و هر گونه تقلب و كوشش و تلاش زيانبار، چه در كميت و چه در كيفيت همه در دستورهاى فوق داخل است.(2)
در آیه 2 سوره ملک نیز به انجام هر کاری به احسن وجه سفارش کرده و می فرماید: «لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا». در نتیجه هر انسان مؤمن و مسلمانی با الهام از این آيه شريفه و تفسيرى كه امام صادق(عليه السلام) براى آن بيان فرموده: «لَيْسَ يَعْنِي أَكْثَرَ عَمَلًا وَ لَكِنْ أَصْوَبَكُمْ عَمَلا» (3)؛ (مقصود عمل بيشتر نيست، بلكه منظور از «احسن عملًا» اين است كه كارش صحيح تر و شايسته تر باشد)، به سراغ «احسن العمل» مى رود و «احسن العمل» ويژگى هايى را مى طلبد از جمله:
1. «نظم و برنامه ريزى حكيمانه» كه در دستورات اسلامى به آن توصيه شده است.
2. آگاهى و تخصص، زيرا بدون آن هرگز «احسن العمل» تحقق نمى يابد و «حفيظ و عليم» بودن(4) طبق آنچه در قرآن آمده شرط چنين كارى است.
3. رعايت اتقان و استحكام؛ به بيان ديگر: رعايت استانداردهاى لازم در كار، شرط ديگر «احسن العمل» است، تا آنجا كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) هنگامى كه پس از دفن فرزندش ابراهيم، خللى را در قبر مشاهده و با دست مباركش مرتّب نمود، به حضار فرمود: «إِذَا عَمِلَ أَحَدُكُمْ عَمَلًا فَلْيُتْقِن» (5)؛ (وقتی هرکدام از شما کاری انجام می دهید متقن و درست انجام دهید).(6)
امام على(عليه السلام) نیز در این باره مى فرمايد: «إعْمَلْ لِدُنْياكَ كَأنَكَ تعِيشُ أَبَدَاً وإِعْمَلْ لآِ خِرَتِكَ كَأَنَّك تَمُوتُ غَدَاً» (7)؛ (براى دنيا آنچنان كار كن كه گويا تا ابد زنده اى و براى آخرت آنچنان كار كن كه گويا فردا خواهى مرد).
این حديث چگونگى مواجهه اسلام را با مسائل مربوط به زندگى مادى و معنوى روشن مى سازد. يك مسلمان مثبت و وظيفه شناس نسبت به مسائل زندگى مادى بايد آنچنان محكم كارى و انضباط را رعايت كند كه گويا هميشه در اين جهان مى ماند، و به اين ترتيب اهمال كارى هاى ريا كارانه مدعيان زهد را مردود شناخته است.(8)
در فقه اسلامی نیز برای کالای معیوب حق عودت قرار داده شده است و احکام مفصلی درباره خیار عیب و خیار غبن و ... بیان شده است(9) که نشان می دهد به شدت با عرضه کالای نامرغوب و بی کیفیت به اسم کالای با کیفیت مخالف است و با آن برخورد می کند.
در پایان لازم به ذکر است که بر اساس این همه سفارش اسلام بر کیفیت و استاندارد، حکومت اسلامی وظیفه دارد بر کیفیت و استاندارد کالا، خصوصا مواد غذایی و لوازم مرتبط با سلامت شهروندان، نظارت داشته و شرکت های تولیدی نیز لازم است همیشه به کیفیت کالایی که تولید می کنند توجه ویژه داشته باشند.
رعایت کیفیت و استاندارد در تولید کالا باعث اعتبار یافتن و رونق اقتصاد ممالک اسلامی می شود؛ چنانکه زمانی کالایی محبوب بود و استاندارد شناخته می شد که آرم دولتهای اسلامی و کلمات الله و... را داشت و امروزه هم محصولاتی که آرم «حلال» را دارند مورد استقبال مردم در نقاط مختلف دنیا قرار گرفته است.
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.