آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

روايات متعدّدى در منابع شيعه و سنی داريم مبنى بر اينكه هر نوع قرضی كه به شرط سودآورى باشد حرام است و از آن تعبير به «جرّ منفعت»؛ (جذب سود) شده است؛ مانند سوال يكى از ياران امام صادق(ع) به نام يعقوب بن شعيب که مى گويد: «از امام(ع) درباره حکم کار کسی پرسیدم که به كسى قرض مى دهد به شرط اينكه مشترى او شود و از او جنس بخرد، امام(ع) فرمودند: اين كار درست نیست؛ چون قرضى است كه سودآور است و قرض سودآور حرام است». همچنین از امام باقر(ع) نقل شده كه فرمود: «هر وامى كه سودى جذب كند رباست».

روايات متعدّدى در منابع شيعه و اهل سنّت داريم، مبنى بر اينكه هر نوع قرضی كه سودآورى داشته باشد حرام است و از آن تعبير به «جَرّ مَنْفَعَت» (يعنى جذب سود) شده است؛ اين روايات در زمینه تحریم ربا اطلاق دارد و شامل هر نوع سودآورى مى شود، از جمله:
1- يكى از ياران امام صادق(عليه السلام) به نام يعقوب بن شعيب مى گويد: «سَأَلْتُهُ عَن الرَّجُلِ يُسْلِمُ فى بَيْع اَوْ تَمْر عشْرينَ ديناراً اَوْ يُقْرِضُ صاحبَ السَّلَمِ عَشْرَةَ دَنانير اَوْ عِشْرينَ ديناراً، قالَ: لا يَصْلُحُ، اِذا كانَ قَرْضَاً يَجُرُّ شَيْئاً فَلا يَصْلُحُ...»؛ (از امام سوال کردم كسى قرض مى دهد به شرط اينكه مشترى او شود و از او جنس بخرد، امام(عليه السلام) اين كار را جايز ندانستند چون قرضى است كه سودآور است و قرض سودآور حرام است).(1) قابل توجّه اينكه جمله «يَجُرّ شَيْئاً» مطلق است و شامل هر نوع سودآورى مى شود.
سؤال: آيا جمله «لا يَصْلُحُ» كه در جواب امام(عليه السلام) آمده است، دلالت بر حرام بودن مى كند؟ جواب: اين جمله ذاتاً ظهور در حرام بودن ندارد و به همين جهت اگر در اين بحث، روايت منحصر به همين حديث بود، استفاده تحريم از آن مشكل بود، ولى به قرينه بقيه روايات كه مى آيد، جمله مذكور دلالت بر حرمت دارد.
2- در كتاب دعائم الاسلام از امام باقر(عليه السلام) نقل شده كه فرمود: «كُلُّ قَرْض جَرَّ مَنْفَعَةً فَهُوَ رِباً»؛ (هر وامى كه سودى جذب كند رباست).(2) اين روايت نيز اطلاق دارد و شامل هر نوع زياده و سودى مى شود؛ خواه از جنس آن باشد يا غير جنس يا منافع و غير آن.
3- و نيز در دعائم الاسلام از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «اَنَّهُ سُئلَ عَنِ الرَّجُلِ يُسْلِمُ فى بَيْعِ عِشْرينَ ديناراً عَلى اَنْ يُقْرِضَ صاحِبَهُ عَشْرَةً اَوْ ما اَشْبَهَ ذلِكَ، قالَ: لا يَصْلُحُ ذلِكَ لانَّهُ قَرْضٌ يَجُرُّ مَنْفَعَةً» معناى اين روايت شبيه معناى روايت اوّل است(3) و شامل هرگونه سودآورى وام ها مى شود.
4- در حديت ديگرى از فضالة بن عبيد ـ صحابى پيامبر(صلى الله عليه و آله) ـ آمده است كه آن حضرت فرمود: «كُلُّ قَرْض جَرَّ مَنْفَعَةً فَهُوَ وَجْهٌ مِنْ وُجُوهِ الرِّبا»؛ (هر وامى جذب منفعت كند نوعى رباست).(4) اين روايت نيز مطلق وام هاى سودآور را شامل مى شود.
نتيجه اينكه اين روايات متعدّده و به اصطلاح متضافره(5) دلالت مى كند بر اينكه وام نبايد هيچ منفعتى براى وام دهنده داشته باشد و هرگونه منفعت به هر شكل و به هر صورت ربا و حرام است.(6)