آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در این كه آيا «رباى معاوضه» در غير بيع هم جارى است يا نه؟ در ميان علما و فقها گفتگوست؛ مثلا اگر كسى يك كيلو گندم را با مقدار بيشترى «مصالحه» كند آيا ربا و حرام است؟ و همچنين در ساير عقودِ معاوضه كه جنبه بيع ندارد. مرحوم صاحب جواهر(ره) مى گويد: «مشهور ميان فقها اين است كه اختصاص به بيع ندارد و شامل هر معاوضه اى مى شود و ما نيز معتقديم كه عام است و شامل هر معاوضه اى مى شود».

ممکن است سوال شود آيا «رباى معاوضه» مخصوص «بيع» است یا در عقود دیگر هم جریان دارد؟ مثلا اگر كسى يك كيلو گندم را با مقدار بيشترى «مصالحه» كند آيا ربا و حرام است؟ يا اگر جنسى را با شرايط سه گانه رباى معاوضى به كسى «هبه معوضه» نمايد و در مقابل، همان جنس را با وزن كمتر يا بيشتر بگيرد، آيا ربا صورت پذيرفته است؟ و همچنين در ساير عقودِ معاوضه كه جنبه بيع ندارد ربا جریان دارد یا نه؟
 در پاسخ به این سوال باید گفت: در اين مسئله ميان علما و فقها گفتگو و اختلاف است؛ مرحوم صاحب جواهر(رحمه الله) در اين زمينه ـ مانند ساير فقها ـ بحث مفصلى دارد(1) و مى گويد: «مشهور ميان فقها اين است كه اختصاص به بيع ندارد و شامل هر معاوضه اى مى شود و ما نيز معتقديم كه عام است و شامل هر معاوضه اى مى شود».
 البته کاملا روشن است که این مسئله از مسائل فقهی است و باید در محل خود مفصل از آن بحث نمود و اينجا جاى بحث از آن نيست.(2)