آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

آیات ابتدای سوره «منافقون» ناظر به حال منافقان است که علاوه بر گناه «نفاق»، دچار وضعیت اسف بارتری می شوند و آن هم «ارتداد» است. اگر كسى از اوّل حق را تشخيص نداده ممكن است عذرى داشته باشد، امّا هرگاه بعد از شناخت حق و ايمان آوردن، به آن پشت پا زند غالباً دليل بر عناد و لجاجت او است و خداوند نعمت معرفت را از چنين انسانى مى گيرد و حجابى بر قلب اش فرو مى افكند.

خداوند در آیات 2 و 3 سوره منافقون می فرماید: «اتَّخَذُوا أَيْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَن سَبِيلِ اللَّهِ إِنَّهُمْ سَاءَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ * ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا فَطُبِعَ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَفْقَهُونَ» .
این آیات ناظر به حال منافقان است؛ گرچه نفاق خود يكى از حجاب هاى معرفت است ولى قرآن در اين جا تكيه بر مطلب ديگرى مى كند و مى فرمايد: «آنها سوگندهايشان را پوششى قرار دادند تا [مردم را] از راه خدا باز دارند، و چه بد است آنچه انجام مى دادند * اين بخاطر آن است كه [نخست] ايمان آوردند سپس كافر شدند؛ از اين رو بر دلهاى آنان مُهر نهاده شده و [حقيقت را] درك نمی كنند».
در اين كه آنها چه اشخاصى بودند؟ گروهى از مفسّران معتقداند آنها گروهى بودند كه ظاهراً ايمان آوردند ولى در باطن كفر مى ورزيدند؛ در حالى كه ظاهر آيه نشان مى دهد كه آنها در آغاز حقيقتاً مؤمن شدند بعد راه كفر را پيش گرفتند، امّا كفرى توأم با نفاق و پنهان كارى. زيرا تعبير به «ثُمَّ» نشان مى دهد كه كفر آنها بعد از ايمان صورت گرفته نه همراه با ايمان كه يكى ظاهرى باشد و ديگر باطنى؛ و به اين ترتيب آيه سخن از حجاب ارتداد به ميان آورده است.
جاى تعجّب نيست كه وقتى انسان طعم ايمان را چشيد و نشانه هاى حقانيت آيين خدا را مشاهده كرد؛ اگر راه كفر پيش گيرد آن هم كفر توأم با نفاق، خداوند بر عقل و فكر او پرده بيفكند، و بر قلب اش مهر نهد.
اگر كسى از اوّل حق را تشخيص نداده ممكن است عذرى داشته باشد، امّا هرگاه بعد از شناخت حق و ايمان آوردن، به آن پشت پا زند غالباً دليل بر عناد و لجاجت او است و خداوند نعمت معرفت را از چنين انسانى مى گيرد و حجابى بر قلب اش فرو مى افكند.
البتّه هيچ دليلى نداريم كه همه منافقان از آغاز كار بى ايمان باشند؛ بلكه گروهى هستند كه در آغاز واقعاً ايمان مى آورند همان گونه كه در سوره «توبه» آيه 74 نيز آمده است: «وَكَفَرُوا بَعْدَ إِسْلاَمِهِمْ » ؛ (و سپس از اسلام آوردنشان، كافر شده اند)، و اين ارتداد توأم با لجاجت، حجابى است بر دل ها.
بار ديگر تكرار مى كنيم كه اين معنا هرگز دليل بر جبر نخواهد بود؛ چرا كه مقدمات آن محروميت از مشاهده حق را خودشان فراهم ساخته اند.(1)