آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

پيامبر اكرم(ص) می فرماید: «ذِكْرُ اللّهِ شِفاءُ الْقُلُوبِ». امام على(ع) نیز می فرماید: «هر كس قلب خود را با ياد پيوسته الهى آباد كند، اعمال او در پنهان و آشكار نيكو مى شود». در حديث ديگرى می فرماید: «ياد خدا شيطان را از شما طرد مى كند».
دل و جان انسان جايگاهى است كه هرگز نمى تواند خالى بماند؛ اگر ذكر خدا آن را پر كند، وسوسه هاى شيطانى از آن دور مى شود، و اگر خالى از يادخدا باشد جولانگاه شيطان و وسوسه هاى او خواهد شد. از سوى ديگر ياد خدا سبب مى شود، كه انسان به منبع كمال مطلق نزديكتر گردد.

در اين زمينه نيز روايات زيادى در منابع معروف اسلامى از معصومين(عليهم السلام) نقل شده است، كه گلچينى از آن را در ذيل ملاحظه مى كنيد:
1 ـ در حديثى از امام اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى خوانيم: «مَنْ عَمَّرَ قَلْبَهَ بِدَوامِ الذِّكْرِ حَسُنَتْ اَفْعالُهُ فِى السِّرِّ وَ الْجَهْرِ»(1)؛ (هر كس قلب خود را با ياد پيوسته الهى آباد كند، اعمال او در پنهان و آشكار نيكو مى شود).
اين حديث شريف با صراحت تمام اين رابطه را روشن مى سازد.
2 ـ در حديث ديگرى از همان حضرت(عليه السلام) مى خوانيم: «مُداومَةُ الذِّكْرِ قُوْتُ الأَرْواحِ وَ مِفتاحُ الصَّلاحِ»(2)؛ (تداوم ياد خدا غذاى روح و كليد رستگارى است).
3 ـ در حديث ديگرى از همان امام(عليه السلام) آمده است: «اَصْلُ صَلاحِ الْقَلْبِ اِشْتِغالُهُ بِذِكْرِاللّهِ»(3)؛ (ريشه اصلاح قلب (و تهذيب نفس) اشتغال به ياد خداست).
4 ـ باز در حديث ديگرى از همان حضرت(عليه السلام) مى خوانيم: «ذِكْرُ اللّهِ دَواءُ اَعْلالِ النُّفُوْسِ»(4)؛ (ياد خدا داروى بيماريهاى جانها است).
5 ـ و نيز از همان بزرگوار(عليه السلام) مى خوانيم: «ذِكْرُ اللّهِ رَأْسُ مالِ كُلِّ مُؤمِن، و رِبْحُهُ السَّلامَةُ مِنَ الشَّيْطانِ»(5)؛ (ياد خدا سرمايه هر فرد با ايمان است و سود آن حفظ از وسوسه هاى شيطان [و خلق و خوهاى شيطانى] است).
6 ـ باز از همان امام بزرگ(عليه السلام) نقل شده است كه فرمود: «اَلذِّكْرُ جَلاءُ الْبَصائِرِ وَ نُوْرُ السَّرائِرِ»(6)؛ (ذكر خدا مايه روشنى چشم دل و نور درون است).
7 ـ و نيز از همان پيشواى متّقيان(عليه السلام) مى خوانيم: «مَنْ ذَكَرَ اللّهَ سُبْحانَهُ اَحْيَى اللّهُ قَلْبَهُ وَ نَوَّرَ عَقْلَهُ وَ لُبَّهُ»(7)؛ (هركس ياد خداوند سبحان كند، دلش را زنده مى كند، و عقل و خرد او را نورانى مى سازد).
8 ـ و نيز از همان امام بزرگوار آمده است كه فرمود: «اِسْتَديمُوا الذِّكْرَ فَاِنَّهُ يُنيرُ الْقَلْبَ، وَ هُوَ اَفْضَلُ الْعِبادَةِ»(8)؛ (پيوسته به ياد خدا باشيد كه قلب را نورانى، و دل را صفا مى بخشد و برترين عبادات است).
9 ـ در «ميزان الحكمه» از امام اميرمؤمنان(عليه السلام) نقل شده است كه فرمود: «اُذْكُرُوا اللّهَ ذِكْراً خالِصاً تَحْيُوا بِهِ اَفْضَلَ الحَياةِ وَ تَسْلُكُوا بِهِ طُرُقَ النَّجاةِ»(9)؛ (خدا را خالصانه ياد كنيد تا برترين حيات براى شما حاصل گردد، و نيز به وسيله آن، راه نجات را بپيماييد!).
10 ـ در نهج البلاغه از همان حضرت(عليه السلام) نقل شده است كه در وصيّت معروفش به فرزند گرامى اش امام حسن مجتبى(عليه السلام) فرمود: «اُوصيكَ بِتَقْوَى اللّهِ يا بُنَىَّ! وَ لُزُومِ اَمْرِهِ وَ عِمارَةِ قَلْبِكَ بِذِكْرِهِ»(10)؛ (فرزندم! تو را به تقواى الهى و التزام به اوامر او، و آباد ساختن قلبت با ذكر خدا، توصيه و سفارش مى كنم!).
11 ـ از مولى الموحّدين اميرمؤمنان على(عليه السلام) نقل شده است كه فرمود: «ذِكْرُ اللّهِ مَطْرَدَةٌ لِلشَّيْطانِ»(11)؛ (ياد خدا شيطان را از شما طرد مى كند).
12 ـ به عنوان حسن ختام، اين بحث را با حديثى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) پايان مى دهيم، هر چند روايات در اين زمينه بيش از آن است كه در اين مختصر بگنجد؛ فرمود: «ذِكْرُ اللّهِ شِفاءُ الْقُلُوبِ»(12)؛ (ذكر خدا موجب شفاى دلها است!).
از مجموع آنچه در احاديث دوازده گانه بالا آمد، بخوبى مى توان استفاده كرد كه رابطه بسيار نزديكى ميان «ياد خدا» (ذكر اللّه) و «تهذيب نفوس» است؛ قلب را نورانى مى كند؛ بيماريهايى همچون كبر و غرور و غفلت و بخل و حسد را از دل دور مى سازد؛ شيطان را طرد مى كند؛ و دل را صيقل مى دهد.
به گفته بعضى از علماى بزرگ اخلاق، دل و جان انسان جايگاهى است كه هرگز نمى تواند خالى بماند؛ اگر ذكر خدا آن را پر كند، وسوسه هاى شيطانى از آن دور مى شود، و اگر خالى از يادخدا باشد جولانگاه لشكر شيطان و وسوسه هاى او خواهد شد.
از سوى ديگر، مى دانيم كه ذات پاك خداوند منبع كلّ كمالات است، ياد او سبب مى شود، كه انسان هر روز به منبع كمال مطلق نزديك و نزديكتر گردد، و از رذائل اخلاقى كه پايه همه آنها را كاستيها و فقدان كمال تشكيل مى دهد، دور مى سازد.
بنابراين، راهيان اين راه بايد ذكر خدا را به عنوان برنده ترين سلاح، راهوارترين مركب، و پرفروغترين چراغ، با خود داشته باشند، تا اين راه صعب العبور را بسرعت پشت سر بگذارند و جادّه خود را به سوى كمالات انسانى و ملكات فاضله اخلاقى، نورانى و هموار سازند.(13)