آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

حقيقت اخلاص آن است كه در نيّت انسان هيچ انگيزه اى جز انگيزه الهى حاكم نباشد. در روايات اسلامی تعبيرات لطيفى درباره حقيقت اخلاص و نشانه هاى مخلصين بيان شده است؛ از جمله این که: قلب و اعضای انسان مخلص تسلیم خداست. خير خود را در اختيار مردم مى گذارد و شرّ خود را باز مى دارد. در قلب او غیر خدا نیست. دوست ندارد او را به خاطر اعمال الهی اش بستایند. از تمام مخلوقات چشم برداشته و متوجّه خداوند شده است.
 

مرحوم فيض كاشانى در محجّة البيضاء در اين زمينه چنين مى نويسد: «حقيقت اخلاص آن است كه نيّت انسان از هرگونه شرك خفى و جلىّ پاك باشد. قرآن مجيد مى فرمايد: «وَ اِنَّ لَكُمْ فِى الاَْنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقيكُمْ مِمّا فى بُطُونِهِ مِنْ بَيْنِ فَرْث وَ دَم لَبَناً خالِصاً سائِغاً لِلشّارِبِيْنَ»؛ (در وجود چهارپايان براى شما درسهاى عبرتى است، چرا كه از درون شكم آنها، از ميان غذاهاى هضم شده و خون، شير خالص و گوارا به شما مى نوشانيم).(1)
شير خالص آن است كه نه رگه هاى خون در آن باشد و نه اثرى از آلودگى درون شكم و نه غير آن، صاف و پاك و بدون غلّ و غش باشد؛ نيّت و عمل خالص نيز همان گونه است، بايد هيچ انگيزه اى جز انگيزه الهى بر آن حاكم نگردد».(2)
در روايات اسلامى نيز تعبيرات بسيار لطيفى درباره حقيقت اخلاص و نشانه هاى مخلصين بيان شده كه به بخشى از آن اشاره مى كنيم:
1 ـ در حديثى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم كه فرمود: «اِنَّ لِكُّلِ حَقٍّ حَقيقَةً وَ مابَلَغَ عَبْدٌ حَقِيقَةَ الاِْخْلاصِ حَتّى لا يُحِبَّ اَنْ يُحْمَدَ عَلى شَىء مِنْ عَمَل لِلّهِ»؛ (هر حقيقتى نشانه اى دارد، هيچ بنده اى به حقيقت اخلاص نمى رسد مگر زمانى كه دوست نداشته باشد كه او را به خاطر اعمال الهى اش بستايند).(3)
2 ـ در حديث ديگرى از همان حضرت نقل شده كه فرمود: «اَمّا عَلامَةُ الْمُخْلِصِ فَاَرْبَعَةٌ؛ يَسْلِمُ قَلْبهُ، وَ تَسْلِمُ جوارِحهُ، وَ بَذَلَ خَيْرَهُ وَ كَفَّ شَرَّهُ»؛ (امّا علائم مخلص چهار چيز است: قلبش تسليم خداست، همچنين اعضايش تسليم فرمان اوست، خير خود را در اختيار مردم مى گذارد و شرّ خود را باز مى دارد).(4)
3 ـ در حديث ديگرى از امام باقر(عليه السلام) مى خوانيم: «لايَكُونُ الْعَبْدُ عابِداً لِلّهِ حَقَّ عِبادَتِهِ حَتّـى يَنْقَطِعَ عَنِ الخَلْقِ كُلِّهِ اِلَيْهِ، فَحِيْنَئِذ يَقُولُ هذا خالِصٌ لى فَيَـتَقَبَّلَهُ بِكَرَمِهِ»؛ (هيچ عبادت كننده اى حقّ عبادت خدا را به جا نمى آورد مگر اين كه از تمام مخلوقات چشم بردارد و متوجّه او شود؛ در اين هنگام، خداوند مى فرمايد: اين براى من خالص شده است؛ پس به كرمش او را مى پذيرد).(5)
4 ـ و بالاخره امام صادق(عليه السلام) جان سخن را در يك جمله كوتاه خلاصه كرده، درباره اخلاص مى فرمايد: «ما اَنْعَمَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلى عَبْد اَجَلَّ مِنْ اَنْ لايَكُونَ فى قَلْبِهِ مَعَ اللّهِ غَيْرُهُ»؛ (خداوند متعال نعمتى بزرگتر از اين به بنده اى نداده است كه در قلبش با خدا کس ديگرى نباشد).(6)، (7)