آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

با توجه به آيات قرآن مثل سوره آل عمران، آیه 169 و روایات وارده نمى توان امامان، صالحين و شهدا را مرده پنداشت. ايستادن شيعيان در مقابل قبور ائمه معصومين و خاندان رسالت، ايستادن در مقابل قبور اموات و حرف زدن با مردگان نيست، بلكه به دليل اعتقاد به توحيد و خدا پرستى بر اين باورند كه در مقابل احيا و زندگان ايستاده و با زندگان صحبت مى كنند. پيامبر(ص) نیز هرگاه وارد بقيع مى شد یا به زیارت شهداء احد می رفت، به آنان سلام و درود می فرستاد.

يكى از عقايد محكم و استوار الهيون كه آن ها را از ماديون متمايز مى سازد، اعتقاد به حيات جاودان پس از مرگ و بقاى روح پس از فناى جسم مى باشد. بر اساس اين اعتقاد، جسم و بدن افراد از بين مى رود ولى در عالم برزخ، روح و نفس آدمى در قالبى ديگر و بسيار لطيف تر زنده خواهد ماند. هر كس بر اساس اعمالش در دنيا، از نعمات الهى متنعم و يا معذب خواهد بود. استناد ما به آيات قرآنى است كه شهدا را زنده خطاب مى كند و آن ها را متنعم به نعمات الهى مى داند.

خداوند در قرآن كريم مى فرمايد: «وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ»؛ (گمان نكنيد كه كشته شدگان در راه خدا مرده اند بلكه آن ها زنده و نزد خداى خود روزى مى خورند ).(1) در ادامه همين آيه، حالت عمومى ترى را بيان كرده و مى فرمايد: «ويَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ»؛ (به مؤمنانى كه به شهدا نپيوسته اند مژده دهيد كه در پس آن ها خواهند آمد [براى آخرت خواهند شتافت] و از مردن نهراسند و غمگين و ناراحت نباشند ).(2)

با توجه به آيات قرآنى، آيا مى توان شهدا و مؤمنين را مرده پنداشت؟ واضح است كه پاسخ منفى است و در حقيقت آن ها زنده اند.

بى جهت نيست كه در زيارت حضرت سيد الشهدا امام حسين (عليه السلام) آمده است: «شهادت مى دهم كه كلام مرا مى شنوى و جواب مرا مى دهى »(3)، يا در خطبه 83 نهج البلاغه آمده «اين مطلب را از خاتم النبيين (صلى الله عليه و آله) بگيريد كه او فرموده است: هر كس از ما بميرد در حقيقت مرده نيست و هر كس كه به ظاهر بپوسد در حقيقت پوسيده نيست».(4)

بنابراين، ايستادن شيعيان در مقابل قبور ائمه معصومين و خاندان رسالت، ايستادن در مقابل قبور اموات و حرف زدن با مردگان نيست، بلكه به دليل اعتقاد به توحيد و خدا پرستى بر اين باورند كه در مقابل احيا و زندگانى ايستاده و با زندگان صحبت مى كنند.

به دلايل فوق و بر اساس اعتقاد شيعيان، امامان، صالحين و شهدا زنده اند و ما در مقابل قبور آن ها ايستاده و با آن ها سخن مى گوييم. براى آن ها دعا، قرآن و نماز مى خوانيم و حاجات خود را به واسطه مقام، ارج، قرب و عزتى كه نزد پروردگار دارند با آن ها در ميان گذاشته تا آن ها نزد خدا ما را شفاعت كنند و براى ما دعا كنند تا خداوند به ما نيز توجه نمايد. اما اجابت اين حوايج بستگى به اراده ذات حق تعالى دارد.

ضمن اينكه زيارت قبور و صحبت با اهل قبور و سلام دادن به آنها در سيره سلف صالح وجود دارد:

پيامبر اكرم (صلَّى اللّه عليه و آله و سلَّم) گاهى قصد بقيع مى كرد و هرگاه وارد اين سرزمين مى شد، آنان را چنين خطاب مى نمود:  «السَّلامُ عَلَيْكُمْ دارَ قَوم مُؤْمِنينَ وَآتاكُمْ ما تُوعَدُونَ غَداً، مُؤجّلُونَ وَإِنَّا إِنْ شاءَ اللّهُ بِكُمْ لاحِقُونَ، اللّهُمَّ اغْفِر لأهْلِ بَقِيعِ الغَرْقَد»؛(5) (درود بر شما اى ساكنان خانه افراد با ايمان، خداوند آنچه را به شما وعده داده فردا به شما عطا فرمايد، شما ميان مرگ و رستاخيز به سر مى بريد و ما نيز به شما خواهيم پيوست، پروردگارا اهل بقيع غرقد را بيامرز!).

و براى شهداء احد زياراتى را مستحب دانسته اند بويژه برای حضرت حمزه كه از طريق صحابه نقل شده، و در كتب زيادى آمده است از جمله حسن الادب، وفاء الوفا، مراقى الفلاح، رحله ابن جبير و نظاير آن ها.(6)

فاكهي در «حسن الأدب»(7) روايتي آورده : «زوروهم و سلّموا عليهم، و الذي نفسي بيده لا يسلّم عليهم أحدٌ إلّا ردّوا عليه إلى يوم القيامة»؛ (آنها را زيارت كنيد و به آنها سلام دهيد، قسم به كسي كه جانم در دست اوست كسي به آنها سلام نمي دهد مگر در قيامت به او جواب خواهند داد).

و پيامبر اكرم (صلي الله عليه وآله) به زيارت شهداء احد مي رفتند و اينگونه سلام مي دادند: «السلام عليكم بما صبرتم فنعم عقبى الدار، السلام عليكم يا شُهداء، السلام عليكم يا سعداء، رضي اللَّه عنكم و أرضاكم».

همچنين در باب زيارت حضرت حمزه آمده كه اينگونه سلام دهيد: «السلام عليك يا عم رسول الله و خير الشهداء السلام عليك يا اسد الله و اسد رسوله، اشهد انك قد جاهدت فى الله حق جهاده، و نصحت لله و لرسوله ...» .

حتي سمهودي در «وفاء الوفاء»(8) اسامي شهداي احد را ذكر مي كند براي اينكه خطاب به تك تك آنها بتوان سلام داد.

نمونه صحبت با اهل قبور در سيره اميرالمؤمنين على(عليه السلام) نيز وجود دارد.(9)

همچنين دانشمندانى چون ابن حيان، ابن خزيمه، ابو على خلال، شيخ الحنابله و... در زمان گرفتارى به قبور اهل بيت پيامبر (صلي الله عليه و آله) متوسل مى شدند و در مقابل مرقد آنها اظهار تواضع مي كردند.(10)

ابن خزيمه از اهل تسنن است. شاگردش محمد بن مؤمل مى گويد: همراه استادم ابن خزيمه و جمعى از اساتيد به زيارت امام رضا در طوس مى رفتم. استادم در مقابل مرقد چنان تواضع مى كرد كه همه در شگفت بوديم.(11).(12)

حتي ابن تيميه، و شاگردش ابن قيّم، و ابن كثير در تفسيرش، و شنقيطى در اضواء البيان و بن باز در مجموع فتاوى جلد 13، صفحه 335 تصريح كرده اند كه: اموات سلام زائر را مى شنوند و خداوند روح آنها را به آنها بر مى گرداند تا جواب سلام كننده را بدهند.(13)

حال شيعيان نيز وقتي مقابل مرقد ائمه (عليهم السلام) مي ايستند و برسم ادب دست بر سينه گذاشته و سلام مي دهند بر اساس همين مبني مي باشد و معتقدند كه ائمه سلام آنها را مي شنوند و جواب آنها را مي دهند؛ بلكه بايد گفت كساني كه بدون توجه به اين حقيقت هنگام ورود به بارگاه اهل بيت (عليهم السلام) راه خود را ادامه مي دهند بدون اينكه اظهار ادب كرده و سلام دهند بويي از معرفت اين بزرگواران نبرده و در گمراهي بسر مي برند؛ چرا كه مشاهد ائمه (عليهم السلام) بيوتى است كه خدا خواسته بلند و معمور باشد و نام خداوند در آن ذكر شود،(14) و محل رفت و آمد فرشتگان است.