آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اولا: این پاداش برای کسانی است که در هر زمانی تکالیف الهیشان را مثل جهاد یا حج واجب بجا آورند و تقوا پیشه می کنند. ثانیا: زیارتی پاداش دارد که از روی شناخت باشد و صرف خواندن زیارت پاداش ندارد. ثانیا: این ادعیه و زیارات دانشگاه های معارف هستند؛ بنابراین اهمیت دادن به آنها موجب زنده نگه داشتن فرهنگ جهاد، شهادت، حج و دین و شریعت خواهد بود و کسی که به مستحبات و مفاهیمی که در ادعیه و زیارات آمده توجه کند قطعا به واجبات خود نیز بها خواهد داد. لذا این زیارات ارزش خود را از معارف و ترویج واجبات می گیرند.

در مورد زیارت برخی از ائمه(علیهم السلام) پاداش فراوانی ذکر شده است، به عنوان مثال در مورد زیارت امام رضا(علیه السلام) ثواب هزار هزار حج آمده است.(1) آیا اینکه خداوند به فردی تنها با خواندن یک زیارت کنار قبر یک امام، چند هزار برابر کسی که به حج رفته پاداش دهد، نابرابری و بی عدالتی نیست؟
در پاسخ به این سؤال لازم است چند نکته مورد توجه قرار گیرد:

1) این پاداش برای کسانی است که در هر زمانی تکالیف الهیشان را مثل جهاد یا حج واجب بجا آورند و تقوا پیشه می کنند.

دعاها، زیارات و نمازهای مستحبی، در صورتی قبول شده و دارای آن ثوابهای بسیار می باشند که تمام شرایط در آنها رعایت شده باشد، از جمله ادای همه تکالیف و واجبات شرعی و رعایت تقوای الهی. قرآن در آیه 27سوره مائده می فرماید: «انَّما يَتَقَبَّلُ اللهُ مِنَ المُتَّقينَ»؛ (همانا خداوند [اعمال صالح را] تنها از باتقوايان مي پذيرد). حتی برخی از امور مستحبی مثل روزه مستحبی را تا زمانی که روزه واجب به گردن شخص باشد نمی تواند انجام داد. پس اگر کسی در حالی که وظیفه او روزه و جهاد و حج واجب باشد و بجای آنها مشغول زیارت و دعا و نماز و روزه مستحبی شود، نه تنها ثوابی به دست نمی آورد، بلکه چه بسا گرفتار عذاب اخروی نیز می گردد.

2) زیارتی پاداش دارد که از روی شناخت باشد و صرف خواندن زیارت پاداش ندارد.

نکته مهم دیگر این است که داشتن معرفت، حضور قلب و اخلاص، در چندین روایت شرط رسیدن به اجر فراوان در ادعیه و زیارات شمرده شده است، که قید «عَارِفاً بِحَقِّه‏»(2)؛ (با معرفت بحقش او را زيارت كند) در برخی از روایات به این نکته اشاره دارد. امام علی(علیه السلام) نیز می فرمایند: «أَلَا لَا خَیْرَ فِی قِرَاءَهٍ لَیْسَ فِیهَا تَدَبُّرٌ»(3)؛ (آگاه باشید که هیچ خیری در قرائتی که تدبر در آن نباشد نیست).
وقتی شرط مهم این پاداش شناخت اهل بیت(علیهم السلام) باشد و آنها طبق روایات از جمله حدیث ثقلین(4) در کنار قرآن ارزشمندترین چیزی هستند که پیامبر(صلی الله علیه وآله) به یادگار گذاشتند و تمسک به آنها باعث می شود هرگز گمراه نشویم، در نتیجه پاداش زیارت آنها نیز قطعا از برخی احکام شرعی با ارزش تر خواهد بود و همانطور که ارزش خواندن قرآن زمانی است که به آن عمل شود، ثواب زیارت نیز وقتی خواهد بود که از روی معرفت به اهل بیت(علیهم السلام) باشد. البته کسی که اهل بیت(علیهم السلام) را حقیقتا شناخت مقید به احکام شرعی نیز خواهد بود، ولی اگر کسی تمسک به اهل بیت(علیهم السلام) نداشت، هزاران حج انجام دهد و شبانه روز عبادت کند بدون ولایت آنها ارزشی نخواهد داشت.(5) لذا صرف سخت تر بودن یک عمل دلیل بر با ارزش تر بودن آن نیست و زمانی یک عمل ارزشمند است که از روی شناخت باشد و با نیت خالص انجام شود؛ چنانکه امام صادق(علیه السلام) فرموده اند: «إِنَّ اللَّهَ يَحْشُرُ النَّاسَ عَلَى نِيَّاتِهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَة»(6)؛ (مردم بر اساس نیت هایشان در روز قیامت محشور می شوند). در نتیجه مهم تر از میزان سختی یک عمل نیت انجام آن می باشد و این نیت و میزان معرفت بنده است که در اجر و ثواب تاثیر دارد. اگر عمل دشواری برای شهرت و ریا باشد ارزش معنوی نخواهد داشت و برعکس گاهی یک عمل کوچک و آسان اگر از روی اخلاص انجام شود اجر بیشتری خواهد داشت. البته تحصیل چنین معرفت و اخلاصی اگر از خود عباداتی مانند حج و جهاد سخت تر نباشد، آسان تر هم نیست. چه بسا افراد زیادی در جهاد و حج شرکت می کنند اما تعداد کمی به قله های معرفت و اخلاص می رسند، پس روایاتی که شیعیان را به زیارت ائمه تشویق کرده اند(7) بیان قابلیت دعاهاست؛ نه اینکه ثواب تحت هر شرایطی شامل حال عمل کننده شود.

3) ادعیه و زیاراتی که از اهل بیت(علیهم السلام) به ما رسیده دارای مفاهیم ارزشمندی می باشند.

نکته دیگر این است که بسیاری از ادعیه و زیارات دارای مفاهیم ارزشمندی درباره اصول اعتقادی و معارف دینی هستند، مواردی مانند دعای کمیل که توسط امام علی(علیه السلام) بیان شده است و دعاهای صحیفه سجادیه که توسط امام سجاد(علیه السلام) بیان شده است و زیارت جامعه کبیره و... . در حقیقت این ادعیه و زیارات دانشگاه های سیاری از معارف هستند. بنابراین اهمیت دادن به آنها موجب زنده نگه داشتن فرهنگ جهاد، شهادت، حج و دین و شریعت خواهد بود و کسی که به مستحبات و مفاهیمی که در ادعیه و زیارات آمده توجه کند قطعا به واجبات خود نیز بها خواهد داد. چگونه ممکن است کسی که عاشق امام حسین(علیه السلام) می باشد و از روی معرفت ایشان را زیارت می کند به جهاد و شهادت علاقه نداشته باشد و در برابر ظلم سکوت کند. ضمن اینکه در غیر ایام حج یا در زمانی که جنگ و جهادی وجود ندارد و زمینه برای وسوسه شیطان و نیروهای باطل بیشتر فراهم است اگر کسی بجای پرداختن به خواسته های نفسانی و شهوانی به دعا و زیارت و نماز مشغول شود و همیشه ائمه را الگوی خود قرار دهد به مراتب از معرفت و اخلاص بالایی بر خوردار می شود و به همین دلیل رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) به عده ای از یاران خود که از جهاد سختی بر می گشتند فرمود: (آفرین بر گروهی که از جهاد کوچک برگشتند و جهاد بزرگ در پیش رو دارند. پرسیدند منظورتان از جهاد بزرگ چیست؟ فرمود جهاد با نفس)؛ «أَنَّ النَّبِيَّ(صلی الله علیه وآله) بَعَثَ بِسَرِيَّةٍ فَلَمَّا رَجَعُوا قَالَ مَرْحَباً بِقَوْمٍ قَضَوُا الْجِهَادَ الْأَصْغَرَ وَ بَقِيَ الْجِهَادُ الْأَكْبَرُ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ ص وَ مَا الْجِهَادُ الْأَكْبَرُ قَالَ جِهَادُ النَّفْسِ».(8)
در نتیجه اینکه ائمه(علیه السلام) این همه ثواب برای این دعاها و نمازها بیان نمودند به این معنی نیست که ارزش اینها از واجبات بیشتر است؛ بلکه به این منظور می باشد که روح جامعه توجه بیشتری به معنویات پیدا کند و از گرفتار شدن در منجلاب هواهای نفسانی، که مایه هر گونه پستی و ذلت دنیا و آخرت است، نجات یابد.
به هرحال منظور این روایات، بیان اهمیت اینگونه عبادات است، نه کاستن و پایین آوردن ارزش سایر عبادات؛ بلکه می توان گفت خود این روایات به صورت غیر مستقیم ارزش و اهمیت عباداتی مانند جهاد و حج و... را بیان می کنند که ملاک و معیار برای سنجش دیگر عبادات هستند چنانکه ما در امور دنیایی می گوییم فلان متاع مثل طلا شده است.