آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

معاد در هر دو جنبه یعنى «روحانى» و «جسمانى» صورت مى گیرد، گرچه این جسم خاک مى شود و این خاک در زمین پراکنده خواهد شد، ولى خداوند قادر و عالم، تمام این ذرات را در رستاخیز جمع آورى کرده، و حیات جدیدى به آنها مى دهد. قرآن «معاد جسمانى» را قبول دارد؛ قرآن مى گوید: «شما در قیامت از قبرها خارج مى شوید». از این گذشته عقل مى گوید روح و بدن در عین استقلال، ارتباط و پیوند با هم دارند، با هم پرورش مى یابند و با هم تکامل پیدا مى کنند و مسلماً براى ادامه حیات جاویدان به یکدیگر نیازمندند.

از سؤالات مهمّى که در بحث معاد مطرح است این است که آیا معاد تنها جنبه «روحانى» دارد و یا جسم و بدن انسان نیز در جهان دیگر باز مى گردد و انسان با همین روح و جسمى که در دنیا دارد، تنها در سطحى برتر و بالاتر، به زندگى جدید ادامه مى دهد؟
جمعى از فلاسفه پیشین تنها به معاد روحانى معتقد بودند و جسم را مرکبى مى دانستند که تنها در این دنیا با انسان است و بعد از مرگ از آن بى نیاز مى شود و آن را رها مى سازد و به عالم ارواح مى شتابد.
ولى عقیده علماى بزرگ اسلام و بسیارى از فلاسفه این است که معاد در هر دو جنبه یعنى «روحانى» و «جسمانى» صورت مى گیرد، درست است که این جسم خاک مى شود و این خاک در زمین پراکنده و گم خواهد شد، ولى خداوند قادر و عالم تمام این ذرات را در رستاخیز جمع آورى کرده، لباس حیات جدیدى بر آنها مى پوشاند و از این موضوع تعبیر به «معاد جسمانى» مى کنند، زیرا بازگشت روح را مسلم گرفته اند و چون گفتوگو تنها در بازگشت جسم است، این نام براى این عقیده انتخاب شده است.
به هر حال تمام آیاتى که در قرآن درباره معاد سخن مى گوید - و این آیات بسیار فراوان و متنوع است - هم روى «معاد جسمانى» تکیه دارد.
* قرآن مى گوید: «شما در قیامت از قبرها خارج مى شوید(1)».
و مى دانیم قبرها جاى جسم هایى است که خاک شده نه محل ارواح.
* اصولا تمام تعجب منکران معاد در این بود که مى گفتند: چگونه وقتى ما خاک شدیم و خاک هاى ما پراکنده گشت دوباره به زندگى باز مى گردیم؟ «و قالوا ءَاِذا ضللنا فى الارض ءَانا لفى خلق جدید»(2) و قرآن به آنها پاسخ مى گوید که خداوند قادرى که خلقت نخستین را ایجاد کرد توانایى بر این کار را دارد: «آیا ندیدند خداوند چگونه آفرینش را ایجاد کرد، همین گونه آن را تجدید مى کند، این بر خداوند آسان است).(3)
عرب جاهلى مى گفت: «چگونه این مرد به شما وعده مى دهد که وقتى مردید و خاک شدید بار دیگر به زندگى باز مى گردید).(4)؟
همه این تعبیرات قرآن و آیات دیگر به روشنى نشان مى دهد که پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله وسلم) همه جا سخن از «معاد جسمانى» مطرح مى کرد و تعجّب مشرکان کوتاه بین نیز از همین نظر بود و قرآن نمونه هایى از همین معاد جسمانى را که در جهان گیاهان و مانند آن به چشم مى خورد، براى آنها تشریح مى کند و آفرینش نخستین و قدرت خدا را شاهد مى آورد.
بنابراین ممکن نیست کسى مسلمان باشد و کم ترین آگاهى از قرآن داشته باشد و معاد جسمانى را انکار کند، انکار معاد جسمانى از نظر قرآن مساوى است با انکار اصل معاد.
از این گذشته عقل مى گوید روح و بدن دو حقیقت جدا از هم نیستند در عین استقلال، ارتباط و پیوند با هم دارند، با هم پرورش مى یابند و با هم تکامل پیدا مى کنند و مسلماً براى ادامه حیات جاویدان به یکدیگر نیازمندند.
اگر در دوران برزخ (فاصله میان دنیا و آخرت) مدّتى از هم دور بمانند، براى همیشه این امر امکان پذیر نیست، همان گونه که جسم بدون روح ناقص است، روح بدون جسم نیز نقصان دارد، روح فرمانده و عامل حرکت است و بدن فرمانبر و ابزار کار، هیچ فرماندهى از فرمانبر و هیچ هنرمندى از ابزار کار بى نیاز نیست.
منتها روح در رستاخیز چون در سطحى بالاتر از این جهان قرار مى گیرد به همان نسبت باید جسم او نیز تکامل یابد و چنین هم خواهد شد، یعنى جسم انسان در قیامت از فرسودگى و عیوب این جهان و نقص ها و کمبودها خالى خواهد بود.
به هر حال جسم و روح همزاد یکدیگر و مکمل هم مى باشند و معاد نمى تواند تنها جنبه روحانى یا جنبه جسمانى داشته باشد. به تعبیر دیگر مطالعه در وضع پیدایش جسم و روح و ارتباط و پیوند آنها با یکدیگر دلیل روشنى است بر این که معاد باید در هر دو جنبه صورت گیرد.
از سوى دیگر قانون عدالت نیز مى گوید: باید معاد در هر دو جنبه باشد، چه این که اگر انسان گناهى کرده با این روح و جسم انجام داده و اگر کار نیکى از او سر زده با این روح و جسم بوده است، بنابر این کیفر و پاداش او نیز باید براى همین روح و جسم باشد که اگر تنها جسم باز گردد یا تنها روح، قانون عدالت اجرا نشده است.(5)